15 apr Vilnius, de hoofdstad van Litouwen
Tip voor een leuke citytrip
Sinds 1991 staan de Baltische Staten Estland, Letland en Litouwen, na een donker en geïsoleerd bestaan achter het IJzeren Gordijn, weer volop in de belangstelling. Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, wordt als citytripbestemming almaar populairder en profileert zichzelf ook graag als een hippe, jonge en attractieve Europese stad.
Aangename kennismaking
Kasteelstraat
In 2009 was Vilnius, samen met Graz, al eens Europese culturele hoofdstad en met dat doel werd haar eerder grauwe bestaan als Sovjetrepubliek aan een grondige opfrissingsbeurt onderworpen. Het communistische tijdperk vergeten ze daar zo vlug mogelijk en na een goede kwarteeuw onafhankelijkheid en heraansluiting bij het oude Europa is het land alive and kicking. Dat merk je natuurlijk in de hoofdstad van het land. De oude, historische stadskern is een juweeltje en staat, sinds 1994, terecht op de werelderfgoedlijst van de Unesco. De binnenstad leent zich uitstekend voor een verkenning te voet. De belangrijkste bezienswaardigheden liggen vlak bij elkaar en zijn legio. De sfeer heb je meteen te pakken als je door de kronkelige, bochtige, middeleeuwse straatjes, met of zonder kinderkopjes, struint. Die barsten van de leuke restaurants met terrassen, snuisterwinkeltjes, cafés en bars.
Kerken in overvloed
Gate of Dawn of Poort van de Gouden Dageraad
Met stadsgids Egle heb ik afgesproken op het grote plein aan het Oude Stadhuis, een classisistisch tempelachtig gebouw met Dorische zuilen. We nemen meteen de Grote Straat (Didzioji gatve) die lichtjes omhooggaat en staan zo voor de Poort van de Gouden Dageraad. In de kapel boven de poort wordt het icoon van de wonderbaarlijke Moeder Maagd vereerd en de vele bedevaarders, velen uit Polen, verdringen elkaar om in de kapel te geraken. Uit de vele krukken aan de wand en ex-voto’s van benen en knieën vermoed ik dat de madonna erg gespecialiseerd is in wonderen ter hoogte van de onderste ledematen. Aan kerken overigens geen gebrek in deze stad: alleen al in de binnenstad zouden er meer dan veertig zijn, de ene al mooier dan de andere en alle bekende stijlen van gotisch over barok tot neoclassicisme zijn goed vertegenwoordigd. Wij nemen een kijkje in de okergele, barokke jezuïetenkerk van Sint-Jan die tegelijkertijd universiteitskerk is. Op een tiental pleintjes met zitbanken kun je zalig verpozen en op zaterdag ook heel wat trouwlustige paartjes spotten die hier de start naar hun ‘gouden huwelijksjubileum’ fotoshootgewijs’ laten vastleggen. Met een lift kun je naar het dakplatform van de klokkentoren naast de kerk van waarop je een prachtig uitzicht hebt over de stad en het heuvelend ommeland. Zin in een kerk extra? Loop dan eens binnen in de Russisch-orthodoxe Heilige Geest-kerk met een smaragdgroene iconostase, de Sint-Casimirkerk in zacht abrikoos, de Sint-Petrus-en Pauluskerk (of Visserskerk) met uitbundig gestuct interieur en speelse engeltjes die je van alle kanten ondeugend begluren. Vlakbij kun je ook nog naar de gotische Sint-Annakerk in rode baksteen en je kerkentocht afsluiten doe je dan het best in de spierwitte, neoklassieke kathedraal met haar statige zuilenportaal die ook de barokke Sint-Casimirkapel herbergt.
Stadsrepubliek binnen de muren
Even de grondwet lezen.
We slenteren even later door Uzupis, de zelfverklaarde stadsrepubliek waar jonge kunstenaars en creatieve duizendpoten na de implosie van de Sovjetunie in de vele leegstaande woningen hun intrek namen. Ze richtten er een soort vrijstaat op met eigen president en zelf ontworpen grondwet. Ondertussen is de buurt flink gesaneerd en salonfähig geworden, de huurprijzen fors gestegen en rijzen hippe cafés, pizzeria’s, knusse bistro’s en de ‘betere’ restaurants als paddenstoelen uit de grond. De minder begoede bewoners die eertijds deze wijk bevolkten, zijn ondertussen noodgedwongen naar andere betaalbare oorden moeten verkassen. ‘Gentrification’ heet dat in sociologenjargon. Alleen bij het riviertje dat door de wijk stroomt, zie je de laatste restanten uit de tijd van de eigenzinnige republiek: installaties, graffiti en een Tibetaanse stupa als eerbetoon aan de Dalai Lama die hier op bezoek was en zich ereburger van Uzupis mag noemen. Ook de ludieke grondwet met de hilarische wetsartikelen – elke kat heeft het recht om kat te zijn – prijkt als voorheen in vele talen, behalve de onze, tegen een lange wand vlak bij een uit de kluiten gewassen engel op een zuil die de bezoekers welkom heet. We laten de republiek letterlijk links leggen en wandelen via de ‘Muur van de Literatuur’ terug naar het centrum. We komen dan weer in de Kasteelstraat of Pilies Gatve die zich uitstekend leent voor een leuke flaneertocht. We lopen langs uitnodigende restaurants, cafés, pleintjes met terrasjes in de zon, en winkeltjes tot aan het weidse kathedraalplein met de losstaande klokkentoren. Daar, naast de kathedraal zelf, prijkt ook de heropgebouwde burcht van de Grootvorsten van Litouwen die weer in volle glorie herrezen is. Daarin huist nu het prachtige Nationaal Museum, een must als je wat meer over de boeiende geschiedenis van het land en zijn beroemde vorsten wilt weten.
Streepje verleden
Stichter stad op paard en ijzeren wolf
Het ruime plein voor het museum met het ruiterstandbeeld van Gediminas is voor Egle de ideale plek om een blikje geschiedenis open te trekken. Die is zoals vaak erg complex. Niet zo bekend wellicht is het feit dat het Grootvorstendom Litouwen aan het eind van de 14de eeuw zowat de grootste staat van Europa was waar grote delen van Rusland, Polen en bijna heel Wit-Rusland en Oekraïne toe behoorden. Omdat dit enorme gebied van de Baltische tot aan de Zwarte Zee door de Litouwse vorsten moeilijk verdedigbaar was, ontstond een nauwe samenwerking met het koninkrijk Polen. Die personele unie werd in de 16de eeuw staatkundig omgezet tot het Pools-Litouwse Gemenebest. Tot het einde van de 18de eeuw waren de twee landen cultureel en staatkundig heel eng verbonden tot Litouwen – en de andere Baltische Staten incluis – in de 19de eeuw onder het bewind kwam van de Russische tsaren en een eeuw later van de communistische Sovjet-Unie. Van hun ‘rode broeders’ werden ze, na een korte onafhankelijkheid tussen de twee wereldoorlogen, uiteindelijk in 1990 bevrijd toen ze zichzelf onafhankelijk verklaarden. Herinner u de 600 km lange mensenketting van 2 miljoen mensen tussen Tallinn over Riga tot Vilnius die als ‘Zingende Revolutie’ de annalen van de geschiedenis is ingegaan.
Paleis Groothertogen en Gediminasheuvel en omwallingen en standbeeld stichter van de stad Mindaugas
Terwijl we op de tegel ‘Stebuklas’ (mirakel) staan die op het plein voor de kathedraal als herinnering aan die gebeurtenis ingegraven werd, vertelt Egle me dat de angst voor de Russen, nu onder Poetin en consoorten, er nog diep in zit. Dat die niet erg geliefde buren, gezien de huidige oplopende spanningen tussen Europa en Rusland (denk maar aan de handelsboycot en de annexatie van de Krim), wel eens konden terugkeren, beweegt de gemoederen hier. Er zijn nog nooit zoveel schuilkelders gebouwd als tegenwoordig, merkt mijn gids cynisch op. Hoog op de heuvel staat een van de landmarks van de stad: de rode Gediminastoren en de restanten van de eerste burcht van de middeleeuwse stichter (14de eeuw) van de stad. Je kunt met een snelle lift naar boven en ook daar heb je een schitterend uitzicht op de stad, de oude omwallingen, het artilleriebastion, de heuvel met de drie kruisen en het uitgestrekte Bernardijnenpark met mooie bloemenperken en zitbanken.
Chique winkelstraten en statige herenhuizen
De Gedimino-boulevard met statige herenhuizen.
Bij een bezoek mag je zeker niet nalaten ook eens in het hippe, moderne stadsgedeelte rond te struinen. Daarvoor moet je in de brede Gediminas-prospekt (Gediminas-boulevard) zijn en in enkele zijstraten. Die begint aan de overkant van de kathedraal en loopt langs chique hotels, stijlvolle 19de- eeuwse burgerhuizen met fraaie balkonnen en beeldhouwwerk (gerestaureerd na de onafhankelijkheid en met Europees geld), banken, restaurants, modezaken en designwinkels tot aan het Nationale Parlement, twee kilometer verderop. Stap bij interesse op het eind van deze prachtige laan ook eens binnen in het Museum voor de slachtoffers van de genocide. Als je wilt weten en horen hoe wreed en misdadig zowel de Russen tijdens hun verblijf als de nazi’s tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog, verzetslui, Joden en veel gewone, onschuldige burgers behandeld hebben, dan moet je beslist even naar binnen. Je komt er in geen geval vrolijk naar buiten. Ook die episode maakt deel uit van de trieste geschiedenis van dit land waarvan de nasleep, aldus de plaatselijke gids, ook vandaag nog in vele Litouwse families voelbaar is.
Tips voor extra bezoeken:
Het Holocaustmuseum of Joods Museum: in een groene chalet (barak KGB) krijg je tekst en uitleg bij het immense leed dat de Litouwse Joden door de nazi’s werd aangedaan. Ooit, in de tolerante tijd van de middeleeuwse vorsten, werd Vilnius het ‘Jerusalem van het Noorden’ genoemd en voor de holocaust of de sjoah woonden er in de stad tussen de twee wereldoorlogen 56 000 Joden, nu nog een kleine 4000. Documenten, bustes, allerhande voorwerpen houden de herinnering levend aan de ooit zo bloeiende Joodse gemeenschap in de stad. Er is nog één synagoge in de stad die er voor de uitroeiing meer dan 160 telde. www.jmuseum.lt
Nationaal Museum uniek decor opgravingen.
Nationaal Museum of Paleis van de Groothertogen. Modern museum in het prachtig gerestaureerde voormalige paleis. Aan de hand van maquettes, voorwerpen en infobordjes wordt de geschiedenis van Litouwen en het rijke verleden geïllustreerd. Kronen, glas-en vaatwerk, wandtapijten, muntstukken, sieraden, meubilair, schilderijen, harnassen, wapenschilden, wapens geven een overzichtelijk beeld van vroegere tijden en vooral van een verfijnde cultuur aan het hof. Dat het vorstenhuis banden onderhield met alle belangrijke Europese huizen van die tijd (Polen, Russen, Zweden, de Duitse ridderorde, de Habsburgers, de Fransen) komt hier tot uiting. Ook werden hier en daar nog bouwkundige overblijfselen van het voormalige paleis blootgelegd. www.lnm.lt
Het Museum van de slachtoffers van de genocide of KGB-museum
De rillingen lopen je over het lijf als je kennismaakt met de voormalige kelders, verhoor- en folterkamers waar de KGB (Russische Geheime Dienst) politieke gevangenen, verzetsmensen, priesters, joden en verdachten mishandelde. Doe een beroep op een gids, meestal iemand die spreekt uit eigen ervaring of die van familieleden, waardoor wat je al wel wist, een onvergetelijke dimensie krijgt. www.genocid.lt
De Vilnius Free Tour: begeleide tour met commentaar in het Engels langs enkele highlights maar ook door poorten, passages en binnenpleinen en langs paden die nog niet zijn platgetreden. Ze organiseren ook themawandelingen www.vilniusfreetour.lt
Info: www.vilnius-tourism.lt en www.baltic-info.com
Deze persreis kwam tot stand in samenwerking met de Litouwse ambassade en het State Department of Tourism www.tourism.lt . Rechtstreekse vlucht (2.15 u.) vanuit Brussel op Vilnius met Brussels Airlines in codesharing met Air Baltic. www.brussels-airlines.com en www.airbaltic.com.
Tekst en foto’s: Guy Meus