01 mrt Berlijn: even weg van de toppers
Berlijn: nog snel even de hits
Dat miljoenenstad Berlijn wel wat te bieden heeft, is natuurlijk een kanjer van een understatement. De stad barst van energie en voor geschiedenisfreaks, kunst- en muziekadepten, theaterbeesten, shopaholics en kleurrijk partyvolk is de stad nagenoeg onweerstaanbaar. Kom je er voor de eerste keer, dan mag je enkele toppers uit het klassieke Berlijn-repertoire niet missen: de Brandenburger Tor, de Potsdamer Platz, Checkpoint Charlie, Unter den Linden, de Gendarmenmarkt, de Hackische Höfe, het Nicolai-Viertel, Prenzlauer Berg met zijn trendy cafeetjes en hippe boetieks, het Museumsinsel aan de Berliner Dom met zijn prestigieuze musea, en wel ja, de laatste sporen van de iconische Mauer. Dit stadsdeel, het oude Oost-Berlijn, nu ‘die neue Mitte’ genoemd, kende een ware revival nadat de muur ‘viel’, ondertussen alweer 28 jaar geleden. Het oude West-Berlijn bleef wat verweesd achter, maar gelukkig kreeg dit stadsdeel, vooral onder impuls van oud-burgemeester – ‘wir sind zwar arm, aber trotzdem sexy’ – Klaus Wowereit recent een grondige opknapbeurt. Sindsdien waait door ‘good old’ West-Berlijn, denk aan de chiquere buurten rond de Kurfürstendamm, de Gedächtniskirche, Tiergarten, het Europazentrum en het superdeluxe Kaufhaus des Westens (KaDeWe) als vanouds weer de spreekwoordelijke Berliner Luft. Berlijn-fans en trouwe bezoekers weten al langer dat Berlijn ook een rustige, gemoedelijke, minder gehypete, zelfs ietwat dorpse kant heeft. Die vind je vooral in de meer dan honderd Kieze, gewone volksbuurten waar de echte Berlijners wonen, werken en graag onder elkaar zijn. Daarvoor moet je de ‘gebaande paden’ even verlaten en afzakken naar een van de twaalf Bezirke (districten) waarin de metropool sinds 2001 administratief ingedeeld werd. Dat zijn vaak heuse steden op zichzelf met eigen burgemeester en stadsraad, maar in de vele Ortsteile (stadsdelen) zijn er genoeg leuke pleinen en plekken waar het aangenaam toeven is. Met gids Konrad struinde ik door enkele wijken in het voormalige West-Berlijn en snoof er de sfeer op van een grootstad zonder toeters en bellen. We bezochten ook een aantal plekken die het klassieke to do-lijstje meestal niet halen.
De tuin van Sophie Charlotte
Schloss Charlottenburg Spree tuin
‘Do as ‘the Berliners’ do’. Dat deden we en we trokken niet naar het kasteel zelf, maar naar de prachtige tuin rond Schloss Charlottenburg in de gemeente Charlottenburg dat met Wilmersdorf een district vormt. Het Schloss is uiteraard vaste prik bij elk eerste Berlijn-bezoek, maar voor een wandeling door het uitgestrekte park ontbreekt vaak de tijd of de zin na slofferig geschuifel door gangen en zalen van het kasteel dat naar de Pruisische koningin Sophie Charlotte genoemd werd. Het is zalig wandelen door dit Duitse park van Versailles met zijn bloemenperken, fonteinen, oude hoge bomen, zitbanken, wandelpaden en romantische bruggetjes over de Spree. We pauzeren even aan de aanlegsteiger waar de doorluchtige schoonheden van destijds in hun ruisende gewaden aan land gehesen werden en meteen een overweldigende blik hadden op hun residentiële barokstulpje met fraaie koepel. Ik merk dat het park op deze zonnige dag een aangename uitvalsbasis is voor wandelaars, fietsers, joggers, gezinnen met kinderen en rustig
Olympisch Stadion
lezende of lekker niksende Berlijners.
De Olympische spelen van 1936 revisited
Het Olympiastadion in stadsdeel Westend (Charlottenburg-Wilmersdorf), al een tijdje thuishaven van Hertha Berlin, roept ongetwijfeld herinneringen op aan de naziperiode, toen daar in 1936 de Olympische Spelen plaatsvonden. Het stadion bestond al langer, maar ter gelegenheid van die spelen werden kosten noch moeite gespaard om de superioriteit van de nazi-ideologie te verheerlijken en te legitimeren. Dat de zwarte atleet Jesse Owens de pret van Hitler grondig kwam bederven, is genoegzaam bekend. Ondertussen heeft het stadion een grondige metamorfose ondergaan, maar het hele complex met zijn nazi-architectuur – de brede toegangspoort, de klokkentoren met de Olympische klok, de 100 000 zitplaatsen van toen, de pompeuze bouwstijl en de herinneringshal of de Langemarckhalle – oogt monumentaal. De 3D-film in een zaaltje toont de bouwkundige wijzigingen van het complex en gaat de gruwelijke naziperiode met heldenverering en propagandatechnieken allerminst uit de weg. Voor meer ingetogenheid en een meditatief moment is het Käthe Kollwitz-museum in de Fasanenstraße nr. 24, een zijstraat van de Kudamm, een aanrader. Aan de hand van tekeningen, brieven en beeldhouwwerken krijgt de bezoeker een beeld van deze sociaal bewogen vrouw die in haar werk de gruwel van de oorlog uitbeeldt, meestal gesymboliseerd door indroeve en expressieve beelden vol deernis en ontreddering. Zelf verloor ze bij Diksmuide in 1914 haar zoon Peter, die zich tegen de zin van zijn moeder, als vrijwilliger gemeld had voor de legendarische loopgravenoorlog. Op het Duitse soldatenkerkhof in het West-Vlaamse Vladslo symboliseert haar beeld ‘Het treurende echtpaar’ – Käthe en haar man Karl – de zinloosheid van die gruwelijke oorlog. Vlak naast het museum ligt het Literaturhaus, een prachtig pand met bibliotheek, restaurant en veranda waar je je indrukken kunt verwerken.
Schöneberg: een voorname dame
Victoria-Luise-Platz fontein prieel
Heel gewoon, maar bovenal intiem, is de gezellige en burgerlijk aandoende Victoria – Louise – Platz in de gemeente Schöneberg van waaruit in de koudeoorlogsperiode heel West-Berlijn geregeerd werd. Statige, pastelkleurige herenhuizen met weelderig gedecoreerde portieken, erkers, balkonnen en fraaie voortuintjes omzomen het plein met fontein en prieel. Mijn gids wijst me op een gevel met herinneringssteen aan filmicoon Samuel Wilder, beter bekend als Billy Wilder, die hier even verwijlde. ‘Hier lässt es sich gut wohnen’, verklapt me Konrad, want dit is nu echt wel het perfecte voorbeeld van een leuke Kiez: rustige, verkeersvrije straten, cafés en restaurants, buurtwinkels, apotheek, bakker en slager, alles binnen handbereik. Gewoonweg een dorpje in een stad met 3,4 miljoen inwoners en op een boogscheut van de drukke Kudamm. Fotograaf Helmut Newton en Marlene Dietrich, die allebei in Schöneberg geboren werden, rusten voorgoed op een kerkhof een eind verderop. We passeren ook nog langs het Rathaus van Schöneberg waar John Kennedy vanop het balkon zichzelf ‘ein Berliner’ noemde en het gemeentehuis wereldberoemd maakte.
Iets drukker en alternatiever, maar oh zo Berlijns
Een ronduit ontspannende en gezellige buurt vind je op de Nollendorfplatz, het hart van de gemeente Schöneberg. In de Golden Twenties was deze Kiez ook al razend populair bij theatermakers, cabaretiers en roerig avant-gardevolk. Denk aan de film ‘Cabaret’ met Lisa Minelli. Ietwat ‘speciaal’ is deze wijk nog steeds, zo weet mijn gids, met wie ik door de Motzstraße loop met zijn trendy boetieks (veel glanzend leer en extravagante lingerie), restaurants met maffe namen, pita-en döner kebabzaken, biowinkels, internetcafés, antiekzaken, terrassen met doorzakfauteuils, ligbanken en huiskamerachtige decors. Dit is van oudsher al een soort geïnstitutionaliseerde homobuurt waar tolerantie hoog in het vaandel wappert. Schwulen en Lesben lopen hier gearmd rond en genieten duidelijk van het boeiende leven in deze metropool. Dat de huurprijzen van de statige panden hier de pan uit swingen en alleen nog maar een kapitaalkrachtig publiek aantrekken, zint Konrad niet zo. Ook hoor je hier opvallend veel Engels. Dat zijn veelal Amerikanen die New York ingeruild hebben voor het veel hippere Berlijn waar elke dag wel een nieuwe kunstgalerie de deuren opent of een ‘mega-event’ plaatsheeft. Geen wonder dat Brad Pitt en la Jolie met de kids hier in de Golz– en de Akazienstraße of op de Winterfeldplatz weleens gespot werden.
Genieten in de zijstraatjes van prestigieuze Ku’damm
Savignyplatz Mar y Sol
Wil je een megaportie grootstad op je bord, dan is de Kurfürstendamm, de Champs Elysées van Berlijn, met zijn vele exclusieve zaken de m’as-tu-vu-plek bij uitstek. Maar op zalige zomeravonden is het gezelliger tafelen op de vele terrassen aan de Savignyplatz en de vele straten die op het plein uitkomen of in de buurt liggen zoals de mooie Bleibtreustraße of de statige Mommsenstrasse. Hier vind je nog talloze stijlvolle huizen uit de Gründerzeit (2de helft 19de eeuw) toen het Duitsland economisch voor de wind ging. Bij te grote drukte kun je ook verkassen naar de Ludwigkirchplatz en de omliggende straten. Op de Kudamm neem je de Knesebeck– of de Uhlandstraße, steekt de Lietzeburger Straße over en je komt op een rustgevend plein met restaurants en grote terrassen rond een kerk in rode baksteen, hoge bomen en een speeltuin, ook weer een oase van rust, vlak bij de gonzende pronkboulevard van de stad. In de restaurants kan het wel eens erg druk zijn, maar dat zal beslist op het conto te schrijven zijn van de vele typisch Berlijnse gerechten zoals de niet te versmaden asperges uit het naburige Beelitz, een topper.
De citadel van Spandau op de ‘boerenbuiten’
Spandau Zitadelle legermuseum
Een eindje buiten het bruisende toeristische hart – een goed half uur met de metro – ligt de oude gemeente Spandau, die pas bij de grote stadshervorming van 1920, tot Groot-Berlijn toetrad. ‘Inderdaad, de klassieke Berlijn-bezoekers zien we hier jammer genoeg niet’, zo verwelkomt me Fabian aan het brugje over de Havel vlak voor de imposante Zitadelle uit 1536 met zijn vier vooruitspringende bastions en hoge muren. De vesting is een perfect voorbeeld van militaire architectuur uit de renaissance en is zo ingenieus gebouwd dat er geen enkel hoekje of kiertje onbeschermd is. Het fort was dan ook onneembaar. Ik loop door eindeloze onderaardse gangen en kazematten waarbij mijn gids me op meerdere plaatsen attent maakt op het ingenieuze verdedigingssysteem. Op het grote binnenplein achter de monumentale Juliusturm met zijn bijna 4 m dikke muren, vinden veelvuldig concerten plaats. Kanonnen, geweren, legeruniformen en de bekende Pickelhaube of Duitse pinhelm kun je in het legermuseum bekijken. Op de vraag waar de bekende nazi-medestander van Hitler, Rudolf Hess, zijn levenslange gevangenisstraf uitzat (en naar verluidt zelfmoord pleegde), voel ik dat Fabian voor de zoveelste keer hetzelfde antwoord moet ophoesten. Dat Hess in deze citadel gevangen zat, is een kwakkel die in heel wat reisgidsen opduikt, aldus mijn gesprekspartner; wel correct is dat nazi’s als Hess, Speer, Dönitz en Von Schirach in de gevangenis van Spandau-stad opgesloten zaten, maar die werd na de dood van Hess in 1987 meteen gesloopt.
Nog even tijd voor wat kunst
Hamburger Bahnhof
Hou je van moderne kunst, dan is het prachtige oude Hamburger Bahnhof achter het nieuwe en spectaculaire Hauptbahnhof (2006) een goed adres, niet alleen vanwege het tentoongestelde werk, maar ook door de intrigerende architectuur. Hier werd een oud en eerbiedwaardig treinstation creatief omgeturnd tot een hedendaags museum. In ruime, witbepleisterde zalen kun je het werk zien van kunstenaars als Andy Warhol (het grote Mao-portret!), Keith Haring en installatie-en videokunstenaars als Robert Rauschenberg, Anselm Kiefer, Joseph Beuys, Cory Arcangel, Cy Twomly en polaroïdfotograaf Horst Ademut. De enorme zaal met witte ballonnen en de lange gangen vol confronterende of ongewone kunstobjecten werkt bevreemdend en licht ontregelend. Zoals Berlijn dus, helemaal zichzelf. ‘Ich habe immer einen Koffer in Berlin’ zong Marlene Dietrich ooit. En of ze gelijk had!
Praktische info
Overnachting: in hotel Berlijn ProArte van hotelketen Maritim Hotels, Friedrichstraße 151. Centraal gelegen, groot en luxueus hotel met ruime en modern uitgeruste kamers (403) met alle comfort. Het hotel valt op door de talrijke moderne kunstwerken en designstukken die in lobby, restaurant en op de verdiepingen permanent tentoongesteld worden. Het ontbijt is gevarieerd en copieus, maar het kan er op sommige ogenblikken, vooral als er reisgroepen logeren, erg druk en rumoerig zijn. Service is uitstekend. www.maritim.de
Erheen: we reisden bijzonder comfortabel met de hogesnelheidstrein ICE naar Hauptbahnhof Berlijn. De ICE spoort 3 keer per dag van Brussel-Zuid over Luik naar Berlijn in ongeveer 6.45 u. met overstap in Keulen. www.b-europe.com
Enkele nuttige adressen:
Citadel van Spandau: www.zitadelle-spandau.de
Handig: de Berlin Welcome Card voor alle openbaar vervoer en reducties musea en restaurants: http://www.visitberlin.de/de/welcomecard/die-berlin-welcomecard?tid=861
Vervoer in Berlijn: website van de Berlijnse vervoersbedrijven www.bvg.de met metrokaart, prijzen tickets, stations, routebeschrijving voor bus, tram, metro. Ook www.s-bahn-berlin.de
Met dank aan:
Toeristische Dienst Berlijn en Congresorganisatie: www.visitBerlin.de
Duitse Nationale Dienst voor Toerisme: www.germany.travel
NMBS: www.nmbs-europe.com
Maritim Hotels: www.maritim.de
Auteur: Guy Meus