02 jun BFTP bezoekt de Plantentuin in Meise
Plan(t) eens een dagje uit!
Als we het woord ‘plantentuin’ horen, denken we al snel aan de plantentuin van Meise. Bekend allicht wel, maar zijn we er al op bezoek geweest? En is iedereen van de bezoekers wel op de hoogte van het enorme werk dat zich hier achter de schermen afspeelt? Allicht niet.
De plantentuin van Meise is in zekere zin te danken aan de Franse overheersing in onze gebieden. Voor de Franse revolutie was er slechts één botanische tuin in onze gebieden, nl. die van de Katholieke Universiteit te Leuven. De Oostenrijkse keizer Jozef II bracht de Leuvense Universiteit over naar Brussel in 1788 en daarmee werden ook plannen gemaakt om een botanische tuin te stichten. Alhoewel er reeds plannen voor zo’n tuin dus bestaan uit 1788 is het pas echt in 1796 onder Frans bewind dat de eerste ‘Le Jardin Botanique de Bruxelles’ het licht ziet. Onder invloed van de ‘Verlichting’, de Franse revolutie en de voorliefde voor de natuur, waren de Fransen toen van oordeel dat elke grote stad zo’n tuin ter beschikking moest hebben. Het project was gestart, maar kreeg pas ernstige vorm in 1826 onder het beheer van de ‘Koninklijke maatschappij van kruid-, bloem- en boomkwekerijen der Nederlanden’. Na enkele malen te verhuizen in het centrum van Brussel kreeg de plantentuin uiteindelijk zijn definitieve vestiging in Meise. In 2014 ging het beheer over in handen van het ‘Agentschap Plantentuin Meise’ onder de Vlaamse Gemeenschap.
In heel Europa hebben botanische tuinen een lange en fascinerende geschiedenis. Door de tijd zijn ze er steeds in geslaagd zich aan te passen aan de noden van de maatschappij. Vroeger waren de Europese botanische tuinen immers het hart van belangrijke economische en sociologische ontwikkelingen. Ze waren nauw betrokken bij de drang om kolonies te verwerven evenals bij de valorisatie van tropische producten zoals hout en rubber.
Vandaag situeert de opdracht van botanische tuinen zich eerder in de tuinbouw, de plantkunde en de ecologie. Botanische tuinen zijn van onschatbare waarde voor het behoud van de biodiversiteit. De opdracht van de plantentuin in Meise is dan ook ‘Het plantenrijk ontdekken, onderzoeken en beschermen en met deze kennis samen bouwen aan een duurzame toekomst’.
De opdracht van de plantentuin wordt omgezet in 3 acties: onderzoek, educatie en het bewaren van collecties. Het bewaren gebeurt via een zeer uitgebreide bibliotheek en archief, een herbarium en de levende verzameling op het domein van 92 ha groot. Dit domein is een historisch parkcomplex waarin zich ook nog zo’n 50 gebouwen bevinden waaronder de oudste serre van het land, de Balatkas, die als voorontwerp diende voor de Koninklijke serres. In totaal zijn er 180 medewerkers actief om deze opdracht te volbrengen, samen met nog zo’n 100 vrijwilligers en 20 gidsen.
Het herbarium telt meer dan 4 miljoen collectiestukken met o.a. een herbarium hogere planten, een herbarium lagere planten, een alcoholcollectie, een houtcollectie en een pollencollectie. De collectie Afrikaanse herbariumspecimens is hiervan de meest uitgebreide. De levende collectie planten telt in Meise 18 000 soorten (op een totaal in de wereld van 300 000 soorten). Dit lijkt misschien weinig, maar toch staat de plantentuin in Meise hiermee in de top 10 van de collecties en tuinen in de wereld!
Onderzoek concentreert zich vooral op de Benelux, midden Afrika (door het koloniale verleden) en de Antarctische gebieden. Hierin zit o.a. onderzoek op ‘crop wild relatives’ van koffie en bananen en op eetbare paddenstoelen (want deze worden ook tot de plantenwereld gerekend). Er gebeurt ook onderzoek naar ecosystemen om deze beter te begrijpen (zoals monitoring van de waterkwaliteit en monitoring van invasieve planten). Tegelijk wil men de plantendiversiteit veiligstellen en een aantal bedreigde soorten ‘ex situ’ bewaren door o.a. de aanleg van een zadenbank. In de eerste plaats is men gericht op de Belgische flora. Daarnaast is men echter ook gespecialiseerd in bijvoorbeeld koperplanten uit Katanga (Democratische Republiek Kongo). Dit zijn planten die enkel op koperrijke heuveltoppen in dit gebied voorkomen en hierdoor uniek en bedreigd zijn.
Educatief heeft men allerlei programma’s voor scholen en groepen, maar wordt ook o.a. alles gedigitaliseerd van de erfgoedcollecties wat dan online vrij te consulteren is via de website. Daarnaast probeert men de ‘oude’ kennis van planten te noteren en terug onder de mensen te brengen. Zeker bij verplaatste bevolkingsgroepen (vb. in Rwanda) is dit een hulp bij de voeding van de bevolking.
Toeristisch gezien zitten plantentuinen enorm in de lift. In 2017 werden er in de plantentuin in Meise 150 000 bezoekers geteld waarvan zo’n 30% uit het buitenland kwamen. Bezoekers kunnen kuieren over de paden door het 92 ha grote domein en een bezoek brengen aan de verschillende kassen (serres) met elk hun eigen biotoop en thema. Hiervoor biedt de plantentuin 5 verhaallijnen aan: de rijke geschiedenis, de wereldtuin, meesterlijk groen, een groene ark en lekker Vlaams. Liever niet alles te voet doen? Kan ook, met het toeristisch treintje dat het hele domein doorkruist. Neem je een gids, kom je weer extra nieuwtjes te weten zoals de herkomst van onze sansevieria of ‘vrouwentongen’. En als je geluk hebt (of de website en het nieuws volgt) dan kan je een reuzenaronskelk in bloei zien staan (zoals net nog op 16, 17 en 18 juni). Voor een hapje en drankje kan je terecht in de Oranjerie zodat je gerust een hele dag in het domein kan verblijven. En wil je eens iets speciaals, dan organiseert de plantentuin in augustus het ‘WonderWeekend’ waarbij families kunnen blijven overnachten in tenten.
Het verhaal is zeker niet af. De plantentuin wil tegen 2024 zijn bezoekersaantal optrekken naar 250 000. Hiervoor worden er een aantal thematuinen aangelegd (geurtuin, verftuin, rozentuin, welkomsttuin, … ), een aantal historische tuinen en een culinaire belevingstuin uitgewerkt, een nieuw bezoekerscentrum gebouwd en de vernieuwing van het Plantenpaleis (= serrecomplex) afgewerkt.
De moeite? Zeker en vast! Met BFTP mochten we op zaterdag 2 juni een exclusieve rondleiding meemaken onder begeleiding van dhr. Koen Es, directeur public services van de plantentuin. Behalve een klassiek bezoek aan de tuin en het Plantenpaleis kregen we ook de bibliotheek, het archief van de collecties en het herbarium te zien en een zeer volledige uitleg van de totale werking van de plantentuin. Iets wat elke bezoeker met een gids ook kan meemaken. Meer info? Via de site www.plantentuinmeise.be kan je alles vinden.
De plantentuin is meer dan zomaar een park! Het is een enorm waardevolle collectie, maar tegelijk ook een wetenschappelijke instelling met wereldfaam. We waren verbaasd te horen van de ongelooflijke hoeveelheid werk die hier verricht wordt ten gunste van ons plantenrijk. We keren zeker nog eens terug!
Verslag: Ivo Siebens
Foto’s: Yves en Hélène