BFTP op studiebezoek in Tongeren

28 sep BFTP op studiebezoek in Tongeren

Met een begijn op stap in het begijnhof van Tongeren

Moerenpoort

Ons bezoek aan Tongeren, de oudste stad van België, vangt aan bij de Moerenpoort uit 1379, de enige van haar zes soortgenoten die de vele gewapende conflicten heeft overleefd. In de robuuste toren is nu een museum ingericht waar je kennis maakt met het middeleeuwse leven om en bij de poort en de vele conflicten die de stad geteisterd hebben.

Begijnhof

Vandaar stap je, voor je het weet, het ministadje – dat het Sint-Catharinabegijnhof is – binnen: een enclave in de Tongerse binnenstad. Het begijnhof met zijn museum Beghina is erkend als UNESCO-werelderfgoed en een van de parels van deze historische stad.

Je komt op een sfeervol pleintje met in het midden een reuzengrote linde waaraan het zijn naam ‘Onder de Linde’ ontleent. Daar kan je – Onder de Linde 12 – een authentieke begijnenwoning betreden en kennis maken met de even authentieke eigenares Juffrouw Isabelle die er woonde in 1660. Zij leidt ons rond in haar leven, in haar huis met zijn sprekende muren en in de geschiedenis van het begijnhof.

Het begon allemaal in het begin van de 12^e eeuw toen bij de opkomst van de steden, alleenstaande vrouwen in elkaars buurt of samen gingen wonen, los van bestaande kloosterorden. Vrij vlug kwam er een eigen organisatie en levenswijze met leefregels zoals een gelofte van kuisheid maar niet van armoede. Je moest trouwens van gegoede komaf zijn om ‘erbij’ te mogen. Op het hoogtepunt waren hier 300 begijnen die hun mannetje stonden. Kortom, een tikkeltje feminisme avant la lettre.

We stappen ‘Onder de Linde 12’ binnen. De kelderverdieping van de woning heeft een prachtig tongewelf en is vakkundig gerestaureerd. “Vroeger was het de woonruimte van de meid” vertelt ons Juffrouw Isabelle. Nu kan je er genieten van een stuk overheerlijke begijnentaart, een biologisch ambachtelijk gebrouwen kruidenbiertje Het Dagelyckx Bier (8°!) of van een heerlijke vlierbloesemlimonade – je hoeft er niet verkouden voor te zijn – met een blokje netelkaas.

Via een krakende trap bereiken we de bovenverdieping waar een museum is ingericht met o.m. een rijke schat aan relieken, opgeborgen in kostbare reliekschrijnen. Daarnaast talrijke gebruiksvoorwerpen die volgens onze begijn-gids sporen in de alledaagse taal hebben nagelaten: bijv. iemand over de hekel halen, in de doofpot stoppen, met klinkende munt betalen, … Er is zelfs plaats voor begijnenhumor en spotprenten. Niet alles is er devoot en vroom. Zo was er ook een brouwershuis dicht bij de Jeker want de begijnen – zelfstandige vrouwen als ze waren – voorzagen zelf in hun onderhoud.

Infirmerie

De nog lege Jekerbedding langs de Infirmerie—

Vrij vroeg kwam er ook een infirmerie voor de begijnen en bejaarde mensen. Het huidige gebouw (Sint-Ursulastraat 11) dateert uit 1659 en is nu onder dezelfde naam Infirmerie een brasserie waar je lekker kunt tafelen; bovendien mooi gelegen langs de Jeker die het nodige water leverde. Eind 13^e eeuw werd ernaast ook een kapel gebouwd toegewijd aan Sint-Ursula; nu een barok zaaltje voor culturele evenementen.

Begijnhofkerk

We mogen uiteraard de begijnhofkerk (Brouwersstraat 7) niet vergeten, ook bekend als Sint–Catharina- of Paterskerk. Het was opnieuw een rijke begijn die eind 13^e eeuw voorzag in de nodige centen om een kerk te bouwen, oorspronkelijk in vroeg gotische stijl. Later kwamen er barokke elementen bij. De kerk is nu aan een opknapbeurt toe maar bevat interessant houtsnijwerk en schilderijen.

Info: http://www.begijnhofmuseumtongeren.be/

Op ontdekkingstocht in het archeologisch verleden van Tongeren

Terwijl de rivier “de Jeker” onder een stevige plensbui zijn nieuwe bedding herovert, dwars door de Tongerse binnenstad; brengt de BFTP op zaterdag 29 september 2019 een bezoek aan de archeologische site het Teseum

Het Teseum (Tongeren, terra, tesaurus  museum).

Het Teseum, de erfgoedsite in en rond de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in Tongeren omvat de schatkamer, de archeologische site, en de kloosteringang.
Wij dalen af in de buik van de basiliek. Aan de ontvangstbalie kan je kiezen tussen een bezoek aan het museum of aan de archeologische site. Beide zijn begrepen in dezelfde inkomprijs maar je kan ze ook apart bezoeken. Elke bezoeker krijgt een iPod overhandigd en wij gaan op zoek naar 2000 jaar geschiedenis van ‘de oudste’ stad van België. Zo hebben we het tenminste op school geleerd.
Dat Tongeren zoveel verborgen archeologische schatten in de ondergrond herbergt konden we ons niet inbeelden Dat Tongeren zou uitgroeien tot de ”eerste” stad van de Benelux al evenmin.
Vanaf 1996, bij het aanleggen van de verwarming in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek hebben archeologen de ondergrond doorzocht. Wat ze onder de basiliek blootlegden leverde het bewijs van een rijk historisch verleden. Drie meter onder de grond kan je, wanneer je goed kijkt naar de diverse grondlagen de oudste geschiedenis van de stad als het ware aflezen. Hoe verder je gaat en hoe dieper je afdaalt hoe verder je in het verleden doordringt.

Te beginnen met de sporen van de Romeinse bouwwerken die hier werden terug gevonden. Hier zie je duidelijk waar de Romeinen de eerste basilica bouwden. Met religie had dit type gebouw oorspronkelijk niets te maken. Het was een rechthoekige zaal met een middenbeuk en twee zijbeuken en aan het eind een afgescheiden podium met zitbanken. Naast de basilica werden sporen van woningen teruggevonden onder meer symmetrisch beschilderde muurfragment, een wateropslagplaats en zelfs een bad gebouwtje. Wil je meer vernemen over het leven van de Romeinen in de streek rond Tongeren dan moet je zeker ook eens een bezoek brengen aan het vermaarde Gallo Romeins museum.
Zeven kerken op één en dezelfde plaats

Op de plaats van deze Romeinse basilica werden in de loop der volgende eeuwen niet minder dan zeven kerken gebouwd tot en met de huidige Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Een kerk verhuizen kon men niet; dus brak men ze geleidelijk aan af en bouwde men een nieuwe op dezelfde plaats. Tijdens de opgravingen werden op de site van de huidige basiliek 386 graven aangetroffen en 348 skeletten geborgen; een fractie van wat hier ooit begraven werd. Niet te verwonderen, want wie het zich kon veroorloven kocht zich een prestigieuze begraafplaats in de kerk. Tot Jozef II in 1784 begravingen in de kerk verbood omwille van hygiënische redenen. De gewone man belande in het beste geval op een kerkhof in de buurt.
Aan het eind van de 12^de eeuw kreeg de vorige Tongerse kerk een toren(tje). Een massief vierkant gebouw waaraan een ronde kleine “traptoren “werd toegevoegd. Deze toren deed dienst als belfort. Het is één van de 56 belforttorens die werden opgenomen op de lijst van het Unesco werelderfgoed. De stad breidde uit en de welvaart nam toe; alhoewel…

De grote brand van Tongeren

Zoals de meeste steden in de zuiderse Nederlanden kende Tongeren in de loop der eeuwen heel wat kommer en kwel gekend. Meerder keren werd de stad veroverd en geplunderd. Een van de zwaarste beproevingen die ze onderging, was de grote brand in 1677. Tijdens de Frans-Hollandse oorlog gingen de Franse troepen van Lodewijk XIV lelijk te keer in Tongeren. Muitende soldaten staken het vuur aan de lont, of liever, met de toorts in de hand staken ze drie kwart van de stad in brand. Ook de kerk moest het ontgelden; alleen de muren en de gewelven stonden nog overeind.(denk aan de brand in de Notre Dame in Parijs). De Tongenaren gingen meteen aan de slag, doch de stad kon het herstel van de toren niet meer betalen en het magistraat was verplicht de eigendom over te dragen aan het kapittel. Na de opheffing van het kapittel in de Franse tijd geraakt e de kerk in verval. Het is pas wanneer de restauratie hervat wordt in de 19^de eeuw dat de kerk een grondige facelift krijgt.

Een basiliek; geen kathedraal.

De Onze-Lieve-Vrouwekerk is een basiliek omwille van de eretitel die Paus Pius XI haar schonk in 1931. (Een kathedraal of dom is de kerk waar een bisschop zetelt). Deze eretitel viel haar te beurt omwille van haar bijzonder rijke kerkschat, haar vele relieken van heiligen en de rol die de kerk er sinds eeuwen vervult in de verering van Maria.

Omdat relieken alleen maar in een kerk mochten worden ondergebracht op voorwaarde dat er kanunniken de koorgebeden zongen, is het niet verwonderlijk dat er aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk al van bij het begin een kapittel verbonden was. Twintig kapittelheren woonden tot in de 13^de eeuw samen in het monasterium. Later verhuisden ze naar de ‘kannunikenhuizen’, verspreid over de stad. Het binnenhof en – de ‘pandgang’ – beter bekend als de kloostergang die aan de kerk palen, zijn een oase van rust en harmonie. Ideale ruimte voor bezinning en gebed.

De Tongerse Kroningsfeesten.

Nog steeds vinden om de zeven jaar in Tongeren de vermaarde Kroningsfeesten plaats. Ze vinden hun oorsprong in de Mariaverering in de 19de eeuw. Aanleiding was de kroning van het prachtige Mariabeeld door paus Leo XIII op verzoek van de bisschop van Luik. Na de plechtigheid trok voor de eerste maal de Kroningsprocessie langs de versierde straten en pleinen van de stad. In feite was deze processie de verderzetting van de “heiligdomsvaarten” uit de 14^de eeuw. Pelgrims kwamen van heinde en verre naar de stad om de relieken te aanschouwen en te aanbidden. Toen op het einde van de 18^de eeuw de heiligdomsvaarten verboden werden door de Franse bezetter, betekende dit een zware aderlating voor de thesaurie van de kerk. Maar de zeven jaarlijkse Kroningsfeesten bleven bestaan.

Te noteren: de eerstvolgende Kroningsfeesten zullen plaatsvinden van 2 tot en met 9 juli 2023.

De schatkamer

Via een houten passerelle en een wenteltrap kom je terecht in de 12^de -eeuwse romaanse toren die toegang geeft tot de schatkamer. In deze museale ruimte is de permanente collectie ondergebracht, maar ze wordt ook gebruikt voor wissel tentoonstellingen. In dit deel van het Teseum wordt de unieke eeuwenoude kerkschat van Tongeren bewaard. De verzameling religieuze objecten, die gelukkig al die jaren door de kanunniken werd verzameld en bewaard worden er in een hedendaagse scenografie tentoon gesteld. Indrukwekkend en intrigerend zijn de dure relikwieën en de kostbare reliekhouders. Ze staan opgesteld volgens gradatie; van de eerste tot de derde. Maar er zijn nog tal van andere topstukken: liturgische gewaden, liturgisch vaatwerk in edele metalen, versierd met edelstenen, peperdure gewaden van priesters en kanunniken. Er zijn prachtig geïllustreerde handschriften met liturgische teksten en voor de kenners middeleeuwse antifonaria met Tongerse gregoriaanse muziek.

Wij verlaten de site langs de Kloostergang en gaan ons laven op de Grote Markt waar Ambiorix nog steeds op zijn sokkel prijkt. Tegen de sokkel staan fietsen gestald. Zou men hem aan ’t leren fietsen zijn op een elektrische fiets?

Educatieve ondersteuning

Tongeren zou Tongeren niet zijn, mocht er ook hier geen educatieve begeleiding mogelijk zijn. Aan de hand van een multimediaguide (iPod) kunnen jongeren individueel of onder begeleiding van een museumgids een interactief jongerenparcours volgen. Begeleide wandelingen met een museumgids zijn mogelijk.

Praktische info:

Openingsuren: Dinsdag tot en met zondag van 10 tot 17 uur.
5-8/11 schatkamer gesloten wegens onderhoudswerken, archeologische site open.
http://teseum.be/   info@teseum.be

Wie Tongeren echt wil bezoeken kan zich best een zeer voordelige citypas aanschaffen. Hij geeft toegang tot het Teseum, het Gallo-Romeins museum, het Begijnhofmuseum en de Moerenpoort.

Met dank voor de organisatie aan Toerisme Tongeren en collega Robert Declerck.

Verslagen: Chris Vercruysse: Begijnhof & Emiel Peeters-Saenen: Teseum
Foto’s: Chris Vercruysse & Hélène Van Hocht
Fotogalerij: https://www.bftp.be/bftp-bezoekt-tongeren/