11 mei De Grote Oorlog van de Marne tot Verdun (1)
Het Western Front strekt zich ruwweg uit over een afstand van 750 km, van de Belgische kust tot de Frans-Zwitserse grens. Het is niet louter een collectie van monumenten, gedenktekens en begraafplaatsen, noch gewoon een kerkhof van een generatie. Het was een plaats om te leven die vervormd werd op massieve wijze en bijna dagelijks gericht naar de dood. Miljoenen werden ontrukt aan hun dagelijkse taak of hun beroep en zochten de oorden vol slijk, beton en prikkeldraad op om te sterven. We kregen er woorden bij als ‘no man’s land, gifgas, over de top of een oorlog die alle oorlogen zou vermijden’. Het is nog steeds een deel van ons leven.
Het Franse leger was vooral actief in het zuidelijke deel van het WF, buiten een gebied in Artois rond de Notre-Dame de Lorette. Ik volg nu het Franse gedeelte van de Marne tot Verdun. We zijn in Frankrijk en daarom wordt het ook geen louter geschiedkundig verhaal. Ondanks de heftige verhalen die ik hoorde, ook even genieten van de verborgen parels die Frankrijk op gebied van gastronomie nog steeds te bieden heeft. Deel 1 omvat ruwweg de twee veldslagen van de Marne ,de ene in 1914 , de andere in 1918. In deel 2 bekijken we Verdun en omgeving en het gebeuren van 1916.
Dormans
Enkele weken voor mijn trip naar de slagvelden was ik in Trélou-sur-Marne aan het wandelen tussen de nog prille wijngaarden van de Champagne. Vanaf de hoogte zag ik een Memorial met de uitstraling van de Sacré-Coeur in Parijs. Dit was het Memorial van Dormans, hier zou mijn verhaal beginnen. Het Memorial van Dormans maakt deel uit van de vier grote Monuments Nationaux 14-18 van Frankrijk. Naast Notre-Dame de Lorette is er nog het Ossuaire van Verdun en de HMWK of Hartmannswillerkopf in de Vogezen die ook nog de naam Vieil Armand draagt; ze werden allemaal opgericht als herdenking aan de strijders. Dormans werd in 1914 gespaard, maar vernield in 1918. Het Mémorial des Batailles de la Marne werd gebouwd tussen 1921 en 1931. Het herdenkt de Eerste Slag van september 1914 en de Tweede Slag in augustus 1918. Het monument staat in een schaduwrijk park achter het kasteel waar ook de toeristische dienst is gevestigd, 52 meter boven de Marnevallei en de stad. De massieve architectuur heeft een romaans en gotisch uiterlijk. De witachtige steen is afkomstig uit groeven van de departementen Meuse en Nord. Het staat bol van de symboliek. Je staat in feite voor twee kapellen die boven elkaar liggen. De onderste heeft de naam’ La Crypte’ met op de muren in rode letters een massa namen van gesneuvelden. Het koor wordt omlijst door engelen en er is ook een permanente tentoonstelling over de constructie van het Memorial. Via 52 treden kom je op de esplanade met de Lanterne des Morts en een kloostergang. Hiernaast in de diepte een massagraf met 130 kisten die de stoffelijke resten bevatten van 1500 soldaten. Slechts 11 hebben een identificatie. De bovenste kapel geeft uitzicht op een mooi panorama en heeft verschillende glas-in-loodramen ook vol symboliek. Bekijk de vele departementen van Frankrijk met hun patroonheiligen of het koorglas met soldaten in allerlei uniformen. Ook prachtig zijn de Onze-Lieve-Vrouwen van de verschillende fronten. Gratis te bezoeken, kleine bijdrage als je de hoogste toren in wil en er zijn ook rondleidingen.
Reims
Reims
Als uitvalsbasis is Reims een prima optie. Hôtel de la Paix van de Best Western-keten is zeer centraal gelegen en goed bereikbaar. Je hebt dan ook de gelegenheid de kathedraal te bezoeken, werelderfgoedlijst Unesco. Reims werd voor 60% vernield tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ook grote delen van de kathedraal werden niet gespaard, maar het gotische meesterwerk werd volledig gerestaureerd, een restauratie die duurde tot 1937. De stadstram die in 2011 werd ingehuldigd maakt Reims ook zeer dynamisch, een stad die bruist als haar champagne. Hoe Reims werd verdedigd kan je best begrijpen in het Fort de la Pompelle, enkele kilometers buiten Reims.
Musée du Fort de la Pompelle
Het fort van la Pompelle
Het fort was een van de acht verdedigingsforten rond Reims. Het ligt op een heuvel van ongeveer 120 meter. Nu lijkt het een soort vormloze massa, toen was dit fort het enige van de gordel rond Reims dat weerstond aan de Duitse uitvallen. Sinds 2014 is het na uitgebreide renovatie het grootste museum over de Eerste Wereldoorlog in de streek. Er zijn wisselende tentoonstellingen, in 2024 is het thema de medische ontplooiing en sport in WOI (vooral met het oog op de Olympische Spelen in Parijs). Begin zeker met de introductiefilm over gevechten rondom Reims. Een film met nog vele getuigen. Een grote collectie wapens en uitrustingen uit het dagelijkse leven is mooi uitgestald, soms in diorama’s. Uniek is de collectie Duitse pinhelmen, de collectie Friesé, genaamd naar de stichter van de collectie: ongeveer 560 van deze hoofddeksels, waarvan geen enkele dezelfde is. Een aparte ruimte is gewijd aan de rol van de crapouillots (loopgraafmortieren). Voor kinderen is er nog een leuk tekenhoekje. Het fort ligt wat verscholen bij de drukke N44. Ben je er voorbijgereden? Geen nood, draai bij de volgende rotonde, er zijn parkeerplaatsen aan beide zijden van de weg. Een voetgangerstunnel zorgt voor veiligheid. Een extra ommetje is even de D8 naar Sillery te nemen voor de Franse begraafplaats van Sillery-Bellevue. Hier liggen bijna 12.000 soldaten.
Op weg naar de volgende stop, even Rick Stein achterna met ‘Secret France’ of het vinden van heerlijke plaatsjes om lekker en goedkoop te eten. Le Summa Soppia, Bar-Restaurant in Somme Suippe (26 Boulevard Joffre), de ‘Parmentier Kip’ hier was de geweldige dagschotel.
Meuse Argonne Amerikaanse begraafplaats
De Amerikaanse begraafplaats
We rijden verder richting Verdun door Argonne. In april 1917 verklaarde de VS de oorlog aan Duitsland en begon met de opbouw van troepen en bewapening. Pas in ongeveer juli 1918 werden de Amerikanen betrokken in zware gevechten. Vooral het Meuse-Argonne-offensief van 26 september 1918 tot 20 oktober 2018 bracht 1,2 miljoen Amerikaanse troepen in de vuurlinies. Getuige hiervan het Meuse-Argonne American Cemetery. Dit is de grootste Amerikaanse Eerste Wereldoorlog-begraafplaats in de wereld en de grootste Amerikaanse begraafplaats in Europa. De meeste slachtoffers vielen tijdens de 47 dagen gevechten hier. Er zijn 14.246 zerken. Negen dragen het teken van The Medal of Honour, de hoogste Amerikaanse onderscheiding (zie het Britse Victoria Cross). Ga van het bezoekerscentrum naar de kapel en de arcade met de namen van 954 soldaten die geen bekend graf hebben. Opgepast, de gesloten ruimtes sluiten steeds om 17 uur.
Verdun
Franse Begraafplaats
Na 45 minuten bereiken we Verdun. Verdun, ooit door Vauban tot een sterke vesting uitgebreid, had al vóór de Eerste Wereldoorlog enkele keren te maken met oorlogsgeschillen met Duitsland, maar de Hel van Verdun in 1916 was van een ander kaliber. Begonnen in februari 1916 wilden de Duitsers de Fransen absoluut verdrijven en een vastgelopen front breken. In december 1916 eindigde de Slag bij Verdun met een front dat bijna op dezelfde plaats lag als in februari en met een symbool van zinloze slachting.
Voor we de slagvelden betreden wat leuke tips voor Verdun.
Een aanrader als verblijf in Verdun: logeren in een familiehotel met een naar waarde geschat driegangenmenu: Hôtel Les Orchidées, even weg van het centrum met ruime parking.
www.orchidees-hotel.com
En om nog even Rick Stein te citeren, ‘off the beaten track’, Restaurant L’Étal in Verdun zelf. Open sinds 2018 met een sublieme vleeskaart lokale producten en een superbediening en ook nog meegenomen, zijn de lekkere, hier wat onbekende wijnen van de Côtes de Toul (onder meer Maison Laroppe uit Bruley).
Wat er te zien valt in en rond Verdun vertel ik in deel twee van het Grote Oorlog Marne-Verdun verhaal.
Tekst: Gust Charrin
Foto’s: Gust Charrin en Peter Minnebo
Algemene info en organisatie: Grand Est via www.explore-grandest.com
Perscontact: Didier Rochat – Didier.rochat@art-grandest.fr