19 feb Leopoldsburg of Het verhaal van de 3 K’s: Kamp, Kanalen en Kruisen
M. Kaufmann
Vroeg in de morgen werden we vriendelijk onthaald in Hotel Au Prince Royal aan het Albert 1 plein in Leopoldsburg. Na een lekkere kop koffie en een stuk Limburgse vlaai werden we toegesproken door Schepen van Erfgoed en Toerisme Mevrouw M. Kauffmann.
Ze schetste ons kort de vroegere geschiedenis van Kamp Beverlo en ging dan uitvoeriger in op de wordingsgeschiedenis van het nieuwe museum Liberation Garden. Het museum is gevestigd in een gerenoveerde officiersvilla uit 1850 en biedt een interactieve en multimediale beleving. Een audioguide kan je individueel door dit kleine maar levendige museum gidsen. Diverse items worden vanuit verschillend perspectief belicht. Zo toont men niet alleen de militaire kant, vanuit Geallieerde als vanuit Duits perspectief, maar ook de impact op het dagelijks leven van de mens.
Toeristische hub
Leopoldsburg is/wordt de hub om ons naar een bredere context in de omgeving te brengen. De begraafplaatsen dichtbij het museum, het Britse Gemenebest Begraafplaats en de Belgische militaire begraafplaats, maar ook het grote Duitse soldaten Friedhof van Lommel gaan mee in het verhaal. In Hechtel vinden we dan de geheime begraafplaats van de gefusilleerde verzetslieden onder de militaire bezetting van Von Falkenhausen. Fiets- en wandelroutes verbinden deze sites onder meer in LRE Liberation Route Europe. Zo kan men Noord-Brabant ook het internationale verhaal brengen van ‘Operation Market Garden’. Het Museum Liberation Garden brengt daarbij een vrij onbekend maar fascinerend relaas over de aanloop tot deze operatie. De bloedige slag om Hechtel kruispunt en tragische gebeurtenissen in Leopoldsburg doen immers de plannen tot Market Garden rijpen. Marleen Kauffmann besluit: “Wat Ieper is in de Westhoek rond de Eerste Wereldoorlog, moet Leopoldsburg worden in de Oosthoek voor de Tweede Wereldoorlog”. “Het is een interactieve beleving die je meeneemt op reis door de Tweede Wereldoorlog en de Bevrijding. Via persoonlijke verhalen, originele objecten en innovatieve technologieën ervaar je de impact van de oorlog op een indringende manier.
Het Museum Liberation Garden is een wezenlijke toeristische versterking van de regio. Het museum zal niet alleen nationale, maar ook internationale bezoekers trekken. De verwachting is dat dit een positieve economische impact zal hebben op de lokale horeca en andere toeristische bedrijvigheden. We vertrekken samen naar het Museum Liberation Garden, want dat ligt op wandelafstand van Hotel Au Prince Royal.
Liberation Garden: In Touch With History’, Geschiedenis voelen en beleven !
Daar willen we met zijn allen meer van weten: het inspirerend verhaal van het Museum Liberation Garden over het Kamp van Beverlo, de vreselijke oorlog tussen de Kempische kanalen en de vele kruisen van leed! Onze gids Mark Cannaerts neemt krachtig de rode draad van het verhaal van Schepen Kauffmann over. Hij schetst de betekenis van het kamp al in de Eerste Wereldoorlog met het vertrek van de Belgische troepen naar het front en niet veel later de Duitse bezetting.
En hoe die toen ook al onheil met zich meebracht! De ontwikkeling van het effect van chloorgas wordt op de heide van Leopoldsburg uitgetest en de Dodendraad komt tot stand.
Individuele verhalen
De individuele verhalen in dit museum brengen de betekenis van het Kamp van Beverlo op een aangrijpende manier tot leven. Het is fascinerend om te leren over de marine troepen die in Beverlo trainden. Op het eerste gezicht lijkt dit een onwaarschijnlijke locatie voor marine oefeningen, aangezien Beverlo geen havenstad is. Echter, de zwaaikom die grenst aan het Albertkanaal bood een geschikte locatie voor trainingen, terwijl de voorbereidingen voor Operatie Seelöwe, de geplande invasie van Engeland, in volle gang waren. Het verhaal van Paul Fries komt in beeld. Hij was aan het begin van de oorlog voor de standaardopleiding van zes weken in Leopoldsburg. Daar krijgt hij een wasvrouw toegewezen met een dochter van dertien. Hijzelf was toen 18 jaar en moet snel vertrekken voor zijn opdracht. Hij koos voor de mijnenvegers, maar werd later krijgsgevangene van de Engelsen. Als de oorlog afgelopen is keert hij gedwongen terug naar België om in de steenkoolmijnen te werken. Tijdens een van zijn vrije dagen ziet hij de 18 jarige dochter van zijn voormalige wasvrouw terug en een romance bloeit. Onze bakkersgezel uit Leipzig, toen DDR, moet geen twee keer nadenken en blijft in Leopoldsburg. Zo belanden we bij een ander verhaal van de 12de SS Division die hier getraind werd en bestond uit Hitlerjugend. Dat was tegen de zin van velen maar Hitler stond persoonlijk achter dit project. Otto Funk kreeg hier zijn opleiding als Panzergrenadier en zou in de vreselijke gevechten bij Caen na de landing in Normandië van zich laten horen. Hij kreeg toen de hoogste Duitse onderscheiding het ‘IJzeren Kruis’ voor het uitschakelen met zijn machinegeweer van een Canadese Churchill tank. Deze fanatieke strijders bleken meedogenloos en helaas staat de 12de SS ook vermeld voor het doden van Canadese krijgsgevangen.In augustus 1944, tijdens de gevechten in Normandië, werden de Duitsers omsingeld bij Falaise. Ondanks de uitzichtloze situatie wisten vele officieren van de 12de SS te ontsnappen. Enkele maanden later zouden ze opnieuw opduiken in België, tijdens de hevige strijd om Leopoldsburg. Er bevonden zich in het Kamp van Beverlo ook vele krijgsgevangenen en zelfs burgerlijke geïnterneerden zoals onder meer Britse kloosterzusters die als verpleegkundigen werden ingezet.
Verzet
Renée Dardenne
De Duitsers pogen handig hun krijgsgevangenen te manipuleren. De Brits-Indische strijdkrachten die in Leopoldsburg verblijven worden deels zelfs door de Duitsers ingelijfd. Het kamp moet dus in het oog gehouden worden en hierbij speelde het verzet een belangrijke rol. Een opmerkelijk verhaal dat onze aandacht opeist, is dat van Renée Dardenne, een koerierster die tijdens deze turbulente periode haar rol speelde. Zij was een koerierster voor het verzet en woonde in Balen. Haar vader die in de Eerste Wereldoorlog zich al taai had verzet tegen de Duitsers werd opgepakt en Renée heeft er lang mee moeten leven met het idee dat hij gefusilleerd was. Zij haalde zelfs een kogel uit de executiepalen van het kamp waarvan ze dacht dat die voor haar vader bestemd was geweest. Gevangenenkamp K-34 in de oude cavalerieblokken herbergden tijdens de bezetting van Leopoldsburg politieke gevangenen, vaak zij die verzetsacties tegen het nazi regime hadden gepleegd.
Gezien wat er allemaal in het kamp gebeurde, was ook het niet abnormaal dat de geallieerden er in de lente 1944 aan dachten het kamp grondig te bombarderen. Maar dat loopt niet goed af. De Duitse elite eenheden zijn er al vertrokken en op 12 mei droppen de geallieerde vliegtuigen de lichtfakkels verkeerd en er vallen 77 burgerdoden in Beverlo. Om de beleving te versterken, kun je zelf plaatsnemen in een nagebootste schuilkelder tijdens een gesimuleerd bombardement. Je staart naar de grond terwijl bommen ontploffen in de verte. Hoor het gegil van sirenes en de angst in de stemmen om je heen. Het Museum doet je actief de gruwel van dat soort zaken een beetje voelen. Bij Beringen waren de Welsh Guards over het kanaal geraakt. Maar dan begon er een vreselijke strijd om de flanken van de opmars te beveiligen en Leopoldsburg te bereiken. Na de doorbraak in Normandië legden de Geallieerden soms 40 km per dag af en nu 4 km. Ervaren veteranen uit het Oostfront zoals Franz Kopka met zijn Jagdpanzer Abteilung 559 en zelfs parachutisten werden nu ingezet.
De Hel van Hechtel vs Operation Market Garden
In de loopgraven
Aan het strategische kruispunt van Hechtel kwam het zeven dagen lang tot de meest verbeten huis aan huis gevechten. Voordat de Irish Guards op 12 september 1944 de Duitsers omsingelden bij het voormalige rijkswachtkantoor van Hechtel, waren er al 35 burgers omgekomen, van wie er 11 geëxecuteerd werden. De Guards noemden Hechtel niet voor niets “Little Caen”, een verwijzing naar de zware gevechten die in die Franse stad plaatsvonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. En die verbeten toon, zij het ietwat onderdrukt, zal ook aanwezig zijn wanneer generaal Horrocks in de oude cinemazaal Splendid een gespannen briefing geeft over het gewaagde plan ‘Market Garden’. Midden in een kleine donkere zaal van het Museum luister je naar zijn speech : “speed”, ”we must succeed” , “we will meet Victory with Christmas” en tot slot de onderkoelde reactie van een Nederlandse officier die de kanalen kent “we will probably meet death with Christmas”. En zo werd het ook de Hell’s Highway, onder vuur aan beide flanken en bleek Arnhem letterlijk en figuurlijk een brug te ver. Het American 24ste Evacuation Hospital zorgde van 18 september tot 08 oktober 1944 voor de eerstelijnszorg na de evacuaties uit de corridor van Arnhem, hier in Leopoldsburg. Bij aankomst in Leopoldsburg haastte iedereen, waaronder waar arts Kapt. Philip J. Morrison, zich naar de tenten die bij elkaar in een drassig veld waren opgezet. De volgende dag werd besteed aan het opzetten van de installatie en het wachten op slachtoffers. Dinsdagavond 19 september 1944 begonnen de gewonde militairen binnen te stromen. Omdat de eenheid geen Auxiliary Surgical Teams bij zich had, was er een tekort aan personeel, en hoewel er nog steeds in grote aantallen slachtoffers werden opgenomen, moesten extra voorraden worden ingevlogen met vrachtvliegtuigen. Het noodlot sloeg het noodlot toe toen een Duitse jager het hospitaal beschoot en 1st Lieutenant Agatha P. Raus, die dienst had in de OK, ernstig gewond raakte. Tijdens hun verblijf in Leopoldsburg behandelde het 24ste Evac ongeveer 3 500 patiënten, met een sterftecijfer van 1,07%, een behoorlijk goed cijfer. Na de WO II zal arts Kapt. Philip J. Morrison, de lijfarts van President Truman worden.
De chaos van de bevrijding en de Treurgracht!
Begin september 1944 worden de gevangenen van kamp Beverlo vrijgelaten. Ze krijgen eten van de bevolking en een glas in de brouwerij Leopold aan de Nicolaylaan. Maar een groep Vlaamse en enkele Duitse SS-er’s op de terugtocht uit Schoten horen plots het rumoer in de brouwerij. Tussen twee frontlijnen geprangd kunnen de vrijgelaten gevangenen geen kant meer uit. In koelen bloede, in twee rijen, geknield en rechtop staan ze voor de dodengracht of de ‘Treurgracht’ die ze zelf moesten graven ter hoogte van de IJzerlei. 20 van de 35 opnieuw gearresteerden komen om het leven. Uiteindelijk zullen de Duitse linies achter de kanalen omzeild worden. Begin 1945 valt onverwacht een Rijnbrug, de Ludendorfbrucke bij Remagen in Amerikaanse handen. Dicht bij Leopoldsburg vanuit het vliegveld Kleine Brogel stijgen squadrons Spitfires op om te helpen.
Virtual reality
Met een Virtual Reality headset stijgen we op en maken de spannende vlucht naar de Rijn mee. Onze gids brengt ons bij een andere rij kruisen. Op de foto de kruisen van de gefusilleerden in de duinen van Hechtel Geheim Kerkhof. In zijn onophoudelijke historische research wist Maurice Thyssen 203 graven te situeren van verzetslieden. Vanaf 1942 had generaal Von Falkenhausen beslist om alle geëxecuteerden in ons land te begraven op geheime kerkhoven. Het terug geven van de stoffelijke resten leidde immers tijdens de uitvaartdiensten tot reacties die de bezetters niet echt apprecieerden. Kruisen vinden we ook op de twee begraafplaatsen juist naast het museum.
Militaire begraafplaatsen
Britse begraafplaats
Naast de Belgische, is er ook nog de begraafplaats van het Britse Gemenebest. Dit is de laatste rustplaats van meer dan 1 000 militairen die sneuvelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daar liggen ook een paar militairen begraven met een bijzondere verdienste. Denk aan: Majoor Lord William R. Cavendish, die het Victoria Cross ontving., Kapitein John Howard, goed voor het Distinguished Service Order (DSO) , Luitenant-kolonel James Beetham, die het Military Cross (MC) kreeg en Sergeant William Jones, die de Distinguished Conduct Medal (DCM) bekwam. Daarna vertrekken we naar Restaurant Noon, waar we met onze groep lekker kunnen eten en napraten over wat we vandaag hebben gezien en gehoord. Een toost op het nieuwe jaar en de bekendmaking van een veelbelovend jaarprogramma ronden het geheel af.
Tekst en foto’s: Diane Geerts en Michaël Meyers (Cultuursmakers)