19 okt Ontdek Europa’s recent opgekomen toeristische bestemming: Albanië (Deel 1)
Ongerepte natuur, veelzijdige cultuur, prachtige kusten, een zeer gastvrije bevolking … Albanië heeft het allemaal! Dit land is volop in toeristische ontwikkeling en het zal niet lang meer duren vooraleer het massatoerisme aan de kusten haar intrede zal doen. In 2022 werd een record van 7,5 miljoen bezoekers geregistreerd! Albanië wordt terecht geprezen als “must see” toeristische bestemming door o.m. Lonely Planet en National Geographic.
Boodschap: reis nu asap naar dit Balkanland dat tot plus minus 1992 zo goed als ontoegankelijk was voor individuele bezoekers! Wij maakten met de in 2023 voor het eerst regelmatig georganiseerde Nederlandstalige groepsreizen van De Blauwe Vogel kennis met de hoofdstad Tirana, de grootste steden, de kust/kustvlakte en enkele Unesco-sites.
GEOGRAFIE & ECONOMIE
Albanië heeft een oppervlakte van 28.748 km² en is dus iets kleiner dan ons land, en telt 2,76 miljoen inwoners (2023) met een jaarlijks negatieve groei van 1,3% (zowel natuurlijk als migratiesaldo zijn negatief). De bevolking neemt af sinds 1990. De gemiddelde levensduur bedraagt 76 jaar. Het land grenst aan Montenegro (220 km grens), Noord-Macedonië (186 km), Griekenland (349 km) en Kosovo (123 km). (De laars van) Italië ligt het dichtstbij op 72 km (de Straat van Otranto). Door de exodus in het verleden (en zelfs tot in het piekjaar 1991) wonen er tal van Albanezen in het buitenland (vooral in de USA, Italië, Griekenland …). Ook het buurland Kosovo telt 90% Albanezen. De hoofdstad Tirana groeide op korte tijd uit tot een grote agglomeratie van bijna 1 miljoen inwoners. De havenstad Dürres is nr.2, gevolgd door de steden Elbasan, Shkodër, Vlorë, Fier.
De jaarlijkse economische groei bedroeg 4,8%. Albanië was vroeger één van de armste landen van Europa, maar is nu een UMIE (Upper middle income economy) met een gemiddeld GDP/capita van 6.803 dollar jaarlijks. Onze zeer goede gids Lence sprak van 700 à 800 euro gemiddeld maandinkomen: hou wel rekening dat families meestal samenwonen. Na de corona-periode is alles voor hen veel duurder geworden (zoals benzine, elektriciteit) … maar voor toeristen blijft het nog zeer goedkoop. De werkloosheid is 11,8%.(NB cijfers van 2022, World Bank). Albanië is duidelijk een land in transitie, en het toerisme is dé belangrijkste groeisector. De landbouw is nog steeds belangrijk en het land is rijk aan grondstoffen.
Godsdiensten: christenen (orthodox en rooms-katholiek), islam (vanaf de 14de eeuw) en Bektashi (= een soefistische stroming van de islam die in de 13de eeuw in de Balkan kwam). Gedurende 23 jaren was Albanië het enige officiële atheïstische land ter wereld… in 1990 werd de godsdienst opnieuw toegelaten. Men is vrij is de keuze van de godsdienst en de mensen leven in harmonie samen zonder conflicten. Meer dan de helft van de totale bevolking is moslim. De islam is hier minder streng aan regels gebonden: zo eet men wel varkensvlees en drinkt men wijn, dit tengevolge van de jarenlange atheïstische periode toen dit was toegelaten! In het noorden van Albanië zijn er meer christenen, in het zuiden meer moslims.
Men landt op de moderne internationale luchthaven “Moeder Teresa”, zo’n 17 km ten NW van Tirana. Moeder Teresa (1910-1997) is een nationale heldin, zij kreeg de Nobelprijs voor de Vrede in 1979 en werd heilig verklaard in 2016. Haar ouders werden geboren in Shkodër, zij in Skopje (Noord-Macedonië). Later verhuisde zijn naar Ierland en zoals bekend naar India. Zij mocht Albanië pas opnieuw bezoeken na de dood van dictator Ever Hoxha. Haar standbeeld zien we al direct bij het verlaten van de luchthaven en zullen we nogmaals zien in hartje van de stad Shkodër.
In de loop van 2023 zal een nieuwe internationale luchthaven geopend worden in Vlorë … hierdoor zal het massatoerisme ongetwijfeld gestimuleerd worden!
Er zijn verschillende scheepspassagierslijnen vanuit Durrës met de havensteden Bari, Brindisi, Ancona, Triëste en Koper; vanuit Saranda met Korfoe (ook zeer populair vanaf dit Griekse eiland voor ééndagsexcursie); en vanuit Vlorë met Brindisi, Otranto en Bari.
Het zeer bergachtige land (de Alpen in het uiterste noorden, de rest is de Balkan) met als hoogste top de Korab 2.784m (in de Alpen) heeft een kustlijn van 362 km (zonder de lagunes) met prachtige (veelal witte zand)stranden aan de Adriatische Zee en een kleiner deel aan de Ionische Zee (de scheiding ligt in de baai van Vlorë). Daarachter ligt het laagland en de heuvels. Albanië heeft aan de kust en de kustvlakte een Middellandszeeklimaat met regen in de zachte winters. Na Spanje heeft Albanië het meest aantal zonuren (ca. 2.200 uren per jaar) van Europa! Het bergachtige binnenland heeft een meer continentaal klimaat.
De grootste meren in Albanië zijn Shkodër, met circa 368 km² (waarvan 148 km² bij Albanië de rest bij Montenegro) het grootste van de Balkan, Ohrid (362 km², 1/3de Albanees, de rest bij Noord-Macedonië) en Prespa (285 km², 44 in Albanië, de rest in Noord-Macedonië en Griekenland).
HISTORIEK
Borstbeeld van Koning Zog I
Belangrijke archeologische opgravingen getuigen van de rijke en zeer oude geschiedenis van het land: zoals de periode van de Illyriërs (circa 1200 tot 168 v.Chr), de Romeinen vanaf 168 v.Chr, de Byzantijnen vanaf de 5de eeeuw, vanaf 1200 de invloed van de Venetianen aan de kusten, en na de dood van Skanderbeg in 1468 de langdurige Ottomaanse overheersing tot in 1912.
Op 28 november 1912 werd in Vlorë eenzijdig de onafhankelijkheid uitgeroepen door de nationalist (en verdediger van de Albaanse taal) Ismail Qemal en de stad werd kortstondig de hoofdstad. In 1913 werd Kosovo toegewezen aan Servië. Albanië werd tijdens de Eerste Wereldoorlog bezet en pas in 1920 opnieuw zelfstandig met Tirana als nieuwe hoofdstad.
Op 1 september 1928 benoemde voormalig president Zog (1895-1961) zichzelf tot de eerste (en enige ooit) koning Zog I van Albanië. Hij was bevriend met de Italiaanse fascist Mussoloni … die echter op 7 april 1939 het land onverwachts binnenviel en volledig annexeerde. Vervolgens kwamen ook de Duitsers op het toneel … tot de bevrijding einde november 1944.
Een boek over de dictator Enver Hoxha
Enver Hoxha (Hodzja uitgesproken)(1908-1985, geboren in een zeer rijke familie, hij had gestudeerd in het buitenland, o.m. aan de universiteit van Brussel) was de leider van de communistische partizanen en kon na de bevrijding een “socialistische volksrepubliek” vormen. Tot in 1948 was Albanië een bevriende natie van Joegoslavië, totdat dit buurland de betrekkingen met de Sovjet Unie verbrak. Vanaf dat ogenblik werd de grens met Joegoslavië volledig afgesloten en deed Albanië beroep op de Sovjet Unie (men sprak toen van het stalinistische regime van Hoxha) tot einde 1961, toen Chroesjtjov het beleid van Stalin bekritiseerde, en deze in Vlorë een USSR-marinebasis wilde oprichten. Dit kon Enver Hoxha niet dulden en hij sloot als een paranoïde zijn land in 36u hermetisch af van de buitenwereld. Het eigenzinnige Albanië zou vanaf dan alleen nog handel voeren met Cuba en China (periode van Mao waarvan hij steun kreeg). De Chinezen voerden prestigieuze projecten uit, zoals fabrieken en de aanleg van talrijke stuwdammen met stuwmeren. Daardoor is waterkracht tot op heden een zeer belangrijke energiebron (voor elektriciteit).
De paddenstoelvormige bunkers … overal in Albanië. Hier bij het strand van de baai van Rodon
Maar in juli 1978 zette Hoxha ook de Chinezen buiten. Hij had toen geen bondgenoten meer en vanaf toen werd het isolement compleet. Albanië werd hermetisch afgesloten van de hele wereld. Men kon het land nog alleen binnen via georganiseerde politieke groepsbezoeken. Die bezoekers logeerden in het enige internationale hotel Tirana op het Skanderbegplein: men werd er afgeluisterd door de Sigurimi (de Staatsveiligheiddienst) die op de twee bovenste verdiepingen van het hotel verbleven. Hoxha liet vanaf 1967 tot begin jaren ’80 overal paddenstoelvormige betonnen verdedigingsbunkers bouwen (zo’n 700.000 in totaal = de hoogste bunkerdichtheid ter wereld) tegen een ooit te verwachten buitenlandse inval (… die er nooit zou komen!). Het project kostte het armzalige Albanië zo’n 200 miljoen dollars. Die bunkers werden na 1991 overbodig en liggen nu onverwoestbaar te verloederen in het prachtige landschap en vooral aan de kusten (waar ook onderzeese bunkers werden aangelegd). De bevolking werd continu bang gemaakt. Eén op drie inwoners werkte direct of indirect voor de geheime dienst Sigurimi (vgl. met de KBG in de Sovjet Unie en de Stasi in voormalig Oost-Duitsland). Er waren enkele mislukte pogingen om Hoxha te vermoorden… maar hij overleed in 1985 aan een natuurlijke dood. Nieuws was er alleen in de vorm van propaganda waarbij het land werd verheerlijkt! Naar schatting duizenden mensen zouden spoorloos verdwijnen en zo’n 59.000 werden het land uitgezet.
De nationale held Skanderbeg (Skenderbeu in het Albanees)
Wij bezoeken het museum en het ruiterstandbeeld dat aan hem (1405-1468) gewijd is in de oude hoofdstad Krujë … alsook zijn mausoleum (°23 november 1981) in de stad Lezhë. Ook op het Skanderbegplein – het belangrijkste plein van Tirana – staat zijn stoere ruiterstandbeeld. Hij versloeg meermaals de Turken (of Ottomanen). Hij introduceerde ook de rode vlag met een tweekoppige adelaar … die in 1912 (bij het formeel uitroepen van de onafhankelijkheid van Albanië die pas in 1920 werkelijkheid werd) in Vlorë in ere werd hersteld. In de communistische periode met een gele ster boven de adelaar … die in 1992 weer werd weggelaten.
EEN HERMETISCH AFGESLOTEN LAND
Het voormalige staatshotel Tirana International
In geen enkel ander land in de wereld was het staatscommunisme zo strak georganiseerd als in de Socialistische Volksrepubliek Albanië. Godsdienst werd in 1967 verboden en alle moskeeën en kerken werden gesloten, ontmanteld of zelfs vernield… het werd het eerste atheïstische land ter wereld. Pas vanaf 1990 werd godsdienst weer mogelijk.
In totaal kende Albanië 45 jaar isolement tot in de zomer 1990 toen het staatsbestel door een volksopstand in elkaar stortte. Op 29 april 1991 werd de democratie hersteld en werd Albanië een pluralistische parlementaire republiek. In 1997 was er een politieke crisis en de beruchte piramide(beleggings)fondsen gingen failliet. Gevolgd door de onlusten in Kosovo.
Na 1991 werden aan de kusten talrijke illegale vakantieverblijven en hotels gebouwd. Maar de jaren ’90 werden gekenmerkt door hoge werkloosheid, chaos, criminaliteit en armoede. 1998-9 oorlog tussen de Kosovo-Albanezen (ca. 90% van de bevolking) en de Serviërs (10%). In 2008 sprak Kosovo eenzijdig de onafhankelijkheid uit met als hoofdstad Pristina.
Pas na 2020 werd (relatief veilig) reizen enigszins mogelijk…. De doorbraak voor het toerisme kwam vanaf 2010.
Albanië is lid van de Verenigde Naties, van de NATO (sinds 2009) en sinds 2014 kandidaat-lidstaat voor de EU (en dit zou tijdens het Belgische voorzitterschap van de EU in het eerste halfjaar van 2024 opnieuw ter sprake komen). Albanië is geopolitiek nog steeds onrustig in de noordelijke en noordoostelijke grensgebieden (vooral met Kosovo dat nog steeds door Servië wordt opgeëist).
TOERISTISCHE ONTWIKKELING
Omgeving van de Baai van Rodon
Er zijn 362 km kusten met meestal mooie zandstranden. Ten zuiden van havenstad en badplaats Vlorë ligt de Albanese Rivièra: vanaf 2010 werd deze ontdekt, gelegen langs de Ionische Zee met tal van ongerepte stranden. 10 jaar later is de regio al grondig veranderd … het massatoerisme ligt op de loer. Tot in 1991 was de regio militair gebied en konden zelfs de Albanezen er niet komen.
Vlorë is een moderne stad met een prachtige nieuwe zeepromenade en is historisch bekend voor het hijsen van de eerste Albanese vlag op 28 november 1912 bij het uitroepen van de onafhankelijkheid… die echter van korte duur was omwille van WOI met de Oostenrijkse bezetting.
Tot in 1990 waren alleen in Durrës en Saranda hotels aan de kust. Saranda was al zeer in trek bij de naaste medewerkers en de dictator Ever Hoxha. Samen met de meer zuidelijke buurbadplaats Ksamil (naar verluidt het mooiste strand van het land, hier had Ever Hoxha een prachtige villa … op de site waar later het Hotel Majestic werd gebouwd). Tijdens de Italiaanse periode (vanaf 1939) werd Saranda eventjes hernoemd als Porto Edda, naar de oudste dochter van Benito Mussolini. In de jaren ’90 werd een mooi zeepromenade aangelegd.
In 1994 bezochten 278.000 toeristen het land … dat aantal steeg continu tot in 2019. Dan volgde de coronacrisis … en vorig jaar 2022 werd een record van 7,5 miljoen toeristen (= aankomsten) geregistreerd.
Het toeristisch seizoen loopt van mei tot en met oktober. Juli en augustus zijn het hoogseizoen.
Het nieuwe boutique Hotel Elite Bay
Merk op dat de zeer gastvrije bevolking naar service nog niet (altijd) het niveau van onze westerse vakantielanden bereikt …. Je moet wat meer geduld hebben en soms heeft men de indruk dat zij wat lui zijn (of dat de productiviteit wat lager ligt dan bij ons). Er is een sterke groei van het agritoerisme. Het bergtoerisme – alsook skitoerisme – is onderontwikkeld.
Wij logeerden in het boutique hotel Elite Bay (4*, 37 kamers) aan de nog relatief ongerepte Baai van Lalzi in een voormalig militair (en indertijd dus ontoegankelijk) domein. In de buurt liggen nog de nieuwe luxe-hotels Melia (4*) en Mövenpick Lalez Durrës (5*). In de regio bezoeken wij de prachtige Kaap van Rodon: dit gebied was indertijd sterk verdedigd … en de bunkers zijn alom present.
HOOFDSTAD TIRANA (Tiranë)
Tirana: nieuwbouw en klokkentoren kathedraal
Hier woont 40% van de totale Albanese bevolking! Het is eén van de nieuwe trendy city-bestemmingen van Europa! Voor de hoofdstad alleen zijn 2 dagen aanbevolen. Pas in 1920 werd Tirana hoofdstad van Albanië. Daarvoor was het een Ottomaans handelsstadje (opgericht in 1614) waarvan de moskee uit 1821 bewaard is. Nu is Tirana een uitgestrekte agglomeratie die met een autoweg/expresweg verbonden is met de havenstad Durrës: dit is de belangrijkste slagader van het land voor (veelal logistieke) bedrijven.
De skyline van de hoofdstad is recent enorm veranderd door nieuwe hoogbouw met luxe-hotels (zoals Intercontinental, en het naar Belgisch ontwerp opvallende Maritim Plaza hotel) en dure appartementen. In 2021 heropende het geheel gerenoveerde Opera/Cultuurpaleis (uit de jaren ’60) met de beste internationale boekhandel van het land: hier vindt men alle kaarten, reis- en fotoboeken over Albanië, maar deze zijn opmerkelijk duurder dan bij ons.
Tirana: de hoofdboulevard Dëshmorët e Kombit
Wij maakten een interessante stadswandeling (onder leiding van onze gids Lence) langs de Boulevardi Dëshmorët e Kombit met o.m. de Universiteit (opgericht door Hoxha), het sportcomplex (met stadion, o.m. voor de nationale sport het voetbal), het presidentieel paleis en het gebouw van de Premier… deze gebouwen in Italiaanse fascistische stijl dateren uit einde jaren ’20, de periode van koning Zog I. Even verder zien wij de Enver Hoxha piramide met de Vredesklok, ontworpen als mausoleum door zijn dochter Pranvera en haar man. Het werd in 1988 geopend… maar kreeg na de omwenteling van 1990/1 een andere bestemming. Begin 2020 werd het door een Nederlands architectenbureau omgevormd tot een ICT-centrum voor jongeren. Pranvera ontwierp ook het mooie stadspark tegenover de piramide.
Tirana: de vernieuwde piramide van Enver Hoxha
Vervolgens bezoeken wij de grootse en prachtig heropgerichte christelijk orthodoxe kathedraal (met kapel, cultuur- en congrescentrum en 46m hoge klokkentoren), in de vorm van een kruis. De eerste steenlegging was in 2004 en de voltooiing in mei 2011. Let op de 23m hoge koepel. De oude kathedraal in de buurt werd in 1967 verwoest op de plaats waar in 1968 het Tirana International Hotel werd opgericht (voor de 500ste verjaardag van de dood van de nationale held die de Turken overwon), namelijk op het hoofdplein Skanderbegplein (= hart van de hoofdstad). Het opvallende 15 verdiepingen tellende hotel werd in 2001 gerenoveerd en ziet er nog steeds zeer aantrekkelijk uit. Aan de achterkant is men nu volop bezig met een uitbreiding met zo’n 300 kamers.
Tirana: mozaiëk bij hoofdingang van het Nationaal Historisch Museum
Tip: verpoos even op het terras (1ste verdieping) met een oninneembaar zicht op het plein. Het eens zo drukke verkeersplein werd recent door een Belgische architect omgetoverd tot een verkeersvrij plein met hoogteverschillen, waterpartijen en werd volledig met Albanese marmersoorten aangelegd. Ik vind het wel geslaagd maar jammer dat er te weinig groen is. Tijdens de Hoxha-periode werd in het hotel afluisterapparatuur geïnstalleerd en spionage tierde er volop. Indertijd waren er ook elders enkele staatshotels, zoals het Rozafa in Shkodër: men nam er de standaardmaaltijden in een ongezellige zaal. Alleen naar buiten gaan en elders een koffie drinken was onmogelijk.
Aan het Skanderbegplein liggen ook de Nationale Bank van Albanië en het grootste en meest bezochte museum van het land: het Nationaal Historisch Museum. Het werd ingehuldigd op 28 oktober 1981. Aan de voorgevel ziet men een immense mozaiëk, namelijk Shqipëria (= Albanees voor Albanië) genoemd. 4.750 objecten worden tentoongesteld op 3 verdiepingen volgens chronologische periodes (met o.m. de prehistorie, de oudheid, de middeleeuwen, … de communistische terreur). Alleen de archeologische sites van Butrink en Apollonia tellen nog meer bezoekers dan dit interessante (maar verouderde) museum.
Tirana: het huis van dictator Enver Hoxha in de wijk Blloku
De shoppingstraten Ruuga Myslym Shyri en Ruuga Ibrahim Rugova stellen niet veel voor … wel de talrijke bars en koffiehuizen die enorm in trek zijn bij de jeugd. Koffie is trouwens de drank nr.1 van Albanië (vandaar de ontelbare koffiebars). Gevolgd door raki (veelal zelf gestookt), wijn en bier. Er werden wel nieuwe shoppingcentra opgericht buiten het centrum van Tirana.
In onze vrije tijd bezoeken wij de Blok-area (Blloku): eens het exclusieve en streng bewaakte domein van de communistische leiders, waar men ook het exterieur van het huis van dictator Enver Hoxha kan zien: het is jammer genoeg binnenin niet te bezoeken, want dit ligt nog te gevoelig bij de bevolking. Na de “omwenteling” (van 1990/1) werd het een populair gebied met horeca-zaken en winkels en hét uitgangscentrum van de hoofdstad.
Tirana: ingang van het aangrijpende Bunk’Art 2
Men kan in het centrum van Tirana ook de musea van het vroegere regime bezoeken: Bunk’Art 1 en Bunk’Art 2. Wij bezochten het aangrijpende Bunk’Art 2, de voormalige ondergrondse atoombunker (gebouwd tussen 1981-1986) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken (gebouw in Italiaanse stijl jaren ’30). De 24 kamers tonen uiteenlopende aspecten van het schrikbewind van Enver Hoxha. Hij had 1 dochter en 2 zonen (die later advocaat werden). Zijn vrouw is nog maar 2 jaar geleden overleden … maar zeker niet in weelde.
Tekst en foto’s © Patrick De Groote
Organisatie: De Blauwe Vogel (Sint-Truiden) = met dank voor de medewerking bij het tot stand komen van deze reportage. www.deblauwevogel.be.
Contactpersoon: Trudo Carlier = trudo@deblauwevogel.be
NB/ Er bestaat (nog) geen volwaardige Nationale Dienst voor Toerisme in de Benelux! Wel wordt die taak overgenomen door het bij de Grote Markt in Brussel gelegen “Maison Culturelle Belgo-Albanaise” (opgericht einde 2022). Contact: Directeur mevr. Ledja Canaj = maisonculturellebe.al@gmail.com