28 aug Verrassend mooi werelderfgoed aan de Rijn
Gezellige wijndorpjes, kleurrijke vakwerkstadjes, romantiek en Gemütlichkeit: vertrouwde ingrediënten op een vakantiemenu aan Moezel of Rijn. Maar er is meer. ‘Uniek erfgoed van de mensheid’ ‘loreleide’ een hoge Unesco-commissie en ze plaatste het zinnenprikkelende bovenstukje van de Middenrijn tussen Bingen en Koblenz prompt op haar lijst. Dat deed ze ook met de stad Speyer waar Salische keizers door hun machtige Dom spoken, en eveneens met een dorpje bij Darmstadt waar je in een voormalige groeve te doen krijgt met versteende apen en krokodillen.
Dollen met de krokodillen
Bezoekerscentrum Messelgrube
‘Oliejekkers en rubberlaarzen hoeven niet, wel stevig schoeisel om zo meteen in een put van 40 meter diep af te dalen’, zo verwelkomt Dr. Marie-Luise Frey ons in het bezoekerscentrum van Messel in de buurt van Darmstadt. Dat heb je wel nodig want voor ons strekt zich een pokdalig terrein uit dat de sporen draagt van voorbije mijnbouwactiviteit. Lagen roodbruine aarde, steile wanden, een paar sparren, loofbomen, kreupelhout, heesters, spichtige grassprieten: niet meteen een plek om met je schattebout lekker romantisch doorheen te buitelen. En toch is deze lap grond uniek te noemen, want, zeg nu zelf, waar kom je zomaar pakweg krokodillen tegen? Wablief? Krokodillen in Duitsland? Inderdaad, want hier werd hier 140 jaar geleden het fossiel van een kroko van 1,52 m uit de kleihoudende leisteen opgedolven. Volgens paleontologen bevond zich op deze plek, zowat 48 miljoen jaar geleden, een subtropisch regenwoud met een broeierig klimaat waarin zoogdieren en een bonte wereld van planten en insecten vrolijk gedijden. Met een spetterende knal in haar onderbuik zorgde Moeder Aarde bovendien voor wat extra bruis in de brouwerij. Meteen vulde een groot kratermeer deze plek. Het resultaat van die forse ingreep in het zogenaamde Eoceen is nu geologisch erfgoed van uitzonderlijke waarde en draagt een Unesco-label. Na wat gerammel met sleutelbossen aan metalen poorten leidt onze gids ons via afgebakende paden recht de wereld binnen van oerpaardjes, miereneters, halfapen, reuzenlibellen, vogels, vissen, reptielen, amfibieën, kevers en planten die in de leisteenlagen hun versteende zoveelmiljoenste verjaardag vieren. Even verderop staan we voor een met linten afgebakende afgraving van millefeuilleachtige, ragfijne schalieschilfers waar archeologen met monnikengeduld voorzichtig tegen tikketakken op zoek naar intacte fossielen. In het prachtig gedesignde bezoekerscentrum blikken we terug op de geschiedenis van de aarde en de resultaten van geavanceerde researchtechnieken. We weten nauwkeurig, aldus Frau Frey, welk voedsel er op de prehistorische markt te koop was. Uit onderzoek van het darmkanaal of van het prutsige poepje van pakweg een schildpad of vleermuis kunnen we bepalen welk dier wat precies at. Zo hebben ze heel wat ontdekt bij ‘ons Idaatje’, een gefossiliseerd halfaapje dat ook de mascotte van de Messel-site geworden is. Of er ook dino’s door dit landschap hupten, vraag ik met een ingestudeerde fronsrimpel die de pure wetenschapper in me enige allure moet geven. Oerdomme vraag lees ik in de meewarige blik van dr.Frey. Wist ik dan niet dat die olijke bengels 13 miljoen jaren daarvoor al uit het gezichtsveld verdwenen waren?
De machtige dom van Speyer
Er is geen doorkomen meer aan. Tussen de ossenkarren en de opgestapelde stenen lopen steenhouwers, metselaars en voerlieden kriskras door elkaar. Bouwmeesters, opzichters en aannemers zijn met schetsen, lange houten passers, schietlood, ladders en touwen in de weer. Ook de opdrachtgever zelf, keizer Koenraad II, is een kijkje komen nemen, samen met zijn kleinzoon van elf, de kleine Hendrik IV, beroemd van zijn tocht naar Canossa. We zijn in het jaar 1030 en de openbare werken zijn net gestart. Hier, in dit boerengat van honderd zielen, zal een kathedraal verschijnen die haars gelijken niet kent in de westerse wereld. Na de Ottoonse keizers hebben de Saliërs in het begin van de 13de eeuw de macht overgenomen en hun gebied nog uitgebreid zodat hun rijk zich nu uitstrekt van de Noordzee tot in Zuid-Italië. De spanningen zijn te snijden, en het gaat, zoals altijd, om de tandem ‘power en poen’. Twee machtsblokken staan tegenover elkaar: de machtige roomse kerk en het even machtige roomse rijk waarin Duitse vorsten de hoofdrol spelen. Historici spreken over de investituurstrijd, een donkere periode waarin wordt samengezworen en oorlog gevoerd. En voor dat prestigieuze bouwwerk in Speyer, waarmee de Salische keizers de paus even op zijn plaats wilden zetten, sta ik nu. Dat dit geen kerkje is van dertien in een dozijn, hadden we al gemerkt toen we de stad binnenreden. Een woud van spitse en ronde torens, koepels en groen geoxydeerde daken rijst boven de stad uit. ‘Het is de grootste romaanse kerk ter wereld’, oreert de gids, ‘en nergens zul je een grotere crypte dan deze vinden’. In het gebouw zelf met een middenschip van 133 m verdwaal je al vlug tussen de gekleurde Lombardische zuilen, bogen, gewelven, arcaden en trappen. Ze werd een paar keer uitgebreid, afgebroken, in brand gestoken, deed dienst als koeienstal onder Napoleon, werd eerst neoromaans heropgebouwd en na wat mislukte pogingen opnieuw maar gedeeltelijk in de originele romaanse bouwstijl van weleer gerestaureerd. Vreemd toch hoe dit kleine stadje aan de Rijn ooit het middelpunt werd van het ‘Heilige Roomse Rijk van de Duitse natie’ en deze kathedraal de machtigste werd van het Avondland. Nu is Speyer een aangenaam stadje waar heel wat sporen van het verleden nog tastbaar aanwezig zijn: de omwallingen, de pittoreske oude visserswijk Sankt Nicolaus, de forse stadspoort en de smalle middeleeuws aandoende straatjes rond het oude Joodse hart van de stad met een goed bewaard gebleven mikwe, de rituele badplaats.
Rijnromantiek in Rüdesheim
Rüdesheim: uitzicht op de Rijn vanaf het monument Germania
Bij heel wat, misschien wel iets oudere landgenoten, is het schilderachtige wijnstadje Rüdesheim aan de Rijn een begrip. Daar zal de bekende Drosselgasse met de vele uitnodigende Weinstuben, restaurants en vrolijk stemmende muziek wellicht niet vreemd aan zijn. Maar voor je finaal ten onder gaat aan de heerlijke streekgerechten, een pittige riesling of een Spätburgunder uit de betere wijngaarden van de Rheingau, is een wandeling door het stadje beslist de moeite waard. We struinen door smalle, soms steile straatjes en bewonderen de prachtige vakwerkhuizen of statige patriciërswoningen. Van in de oudste tijden was de vruchtbare Rijnvallei al doorgangs-, bezettings- en vestigingsgebied en zorgde de handel op en naast de rivier voor voorspoed en welstand. Met het kabelspoor zoeven we naar het monumentale standbeeld van Germania of het Niederwalddenkmal, dat hoog op een heuvel de streek domineert en een prachtig panorama over de Rijn en de eindeloze wijngaarden oplevert. Het monument verzinnebeeldt de Duitse eenheid die er, na eindeloos geruzie in het Duitse huishouden en na vele bloedige oorlogen, eindelijk kwam na de overwinning op de Fransen in 1870. Een wandeling vanaf het monument door de wijnvelden terug naar het stadje is een aanrader.
Bootje varen op de romantische Rijn
Schloss Stolzenfels
Geen mooiere kennismaking met de romantische en veel bezongen Rijn dan een lustige Bootsfahrt op deze iconische waterweg. Poëtisch gestemde zielen en late middeleeuwers die dromen van zwijmelende jonkvrouwen en geharnaste ridders hoog op de burchten, kastelen en ruïnes, mogen die boot in geen geval missen. Wij gaan in Rüdesheim aan boord voor een relaxte tocht op een van de mooiste trajecten op de Rijn: die tussen Rüdesheim en Koblenz. De boot van de bekende rederij Köln-Düsseldorfer zit afgeladen vol en de sfeer is onmiskenbaar jolig te noemen. Het gezelschap is gediversifieerd: gezinnen met kinderen, vieve opa’s en lachgrage omaatjes, vrolijk taterende Japanse dametjes en een groep Amerikaanse studenten uit Minnesota die in hun thuisland op burchtengebied wellicht niet erg verwend zijn. We bevaren nu het bovenste deel van de Middenrijn, het meest romantische traject (en Unesco-erfgoed) en zien een stoet van stoere forten, ruïnes, onneembare burchten en kastelen langs beide oevers schier onafgebroken aan ons voorbijglijden. Groene wijngaarden op steile bergflanken, grillige rotsen, donkere bossen en verstilde dorpjes maken het romantische plaatje compleet. Een commentaarstem geeft via de intercom daarenboven een streepje uitleg over de streek, de geschiedenis en de burchten zelf. En vaak ook over de kleurrijke bewoners ervan zoals bijvoorbeeld de hardvochtige prins-bisschop van Bingen in zijn Muizentoren of de beruchte vechtjas Graf von Katzenelnbogen die het volk onder de duim hield. Sommige burchten beloven mierzoete romantiek zoals Burg Gutenfels of Liebeneck, van andere is er blijkbaar minder heil te verwachten: Burg Katz und Maus, de Vijandige Broers, Stahleck of – gewoon rechttoe-rechtaan – Burg Klopp. En gelukkig dat we zelf niet moeten sturen of we waren bij de vernauwing van de rivier bij Sankt Goarshausen net als zovele onfortuinlijke schippers vóór ons onherroepelijk tegen de rotsen geknald. Hoog op de rots, moet u weten, zit namelijk nog steeds die Lorelei, de zingende waternimf met het goudblonde haar, die dankzij Heinrich Heine – Ich weiß nicht was soll es bedeuten – symbool werd van oer-Duitse Rijnromantiek. Op de boot gaat het er, naarmate het debiet van water en bier toeneemt, steeds lustiger aan toe met veel ho-la-hi’s, eins-zwei-drei’s en ‘kwak tsjing boems’. Kaffee und Kuchen gaan erin als gesneden koek. Voorwaar een Märchen aus uralten Zeiten.
Koblenz, herenhuis in de Altstadt
De boot legt aan in Koblenz vlakbij het deutsches Eck met het kolossale standbeeld van Wilhelm I waar Vater Rhein de Moezel, zijn aanminnige dochter, innig omarmt. Ik maak nog een Bummel door de mooie binnenstad met de vele historische woonpanden, gezellige pleinen en schilderachtige kerken. Bij het beeldje van Sjängel (Janneke), de mascotte van de stad, klink ik op het goede leven aan de Rijn. Warum ist es am Rhein so schön? Daarom dus.
Prakisch
Eten en drinken
Speyer: Restaurant Ratskeller, Maximilianstraße 12. Oude kelder met gewelven, ruim buitenterras, vriendelijke bediening, hoogstaande keuken en uitgebreide kaart. Wijnkaart met vele streekwijnen. www.ratskeller-speyer.de
Speyer: Restaurant-bar philipp eins in de Johannesstraße 19. Oudste ‘Gaststätte’ van de stad uit 1689. Binnentuin met houten tafels en verzorgde gerechten. Jong publiek en vrolijke sfeer. www.philippeins.de
Rüdesheim: Breuer’s Rüdesheimer Schloss (ook hotel 4* in historisch kader) met restaurant in de Drosselgasse. Groot binnenhof waar muzikanten live voor de vrolijke noot zorgen. Verzorgde keuken op hoger niveau met veel streekgerechten (Hessische tapas, foto rechts) en kwaliteitswijnen van het eigen wijngoed Breuer. www.ruedesheimer-schloss.com
Sankt Goar: Romantik Hotel (4 *) Schloss Rheinfels, Schlossberg 47. Exquis restaurant met topgerechten uit de plaatselijke keuken en prachtige panoramazichten op de Rijn en de omringende heuvels. www.schloss-rheinfels.de
Overnachting
Speyer: Graf’s Garni Hotel, Johannesstraße 13. Eenvoudige maar verzorgde kamers in rustige straat. Vriendelijke ontvangst. www.grafs-garni-hotel.de
Koblenz: GHOTEL (3*), Neversstraße 15. Groot en ietwat onpersoonlijk hotel vlakbij modern trein- en busstation. Comfortabele kamers. Uitgebreid ontbijtbuffet. www.ghotel.de
Bezoektips:
Speyer: Historisches Museum der Pfalz, Domplatz 4. Boeiend museum over geschiedenis en de ontwikkeling van de stad van de Salische (Frankische) keizers. www.museum-speyer.de
Sankt Goarshausen: Het Loreley-bezoekerscentrum op de gelijknamige Loreley-rots. Mooi ingericht museum over geschiedenis van de streek (de romantische Middenrijn), biografie van de zingende sirene incluis. Een knap gemonteerde film in 3 D toont je prachtige beelden van de streek. Je kunt er ook een wandeling maken, de uitzichten op omgeving zijn schitterend. www.loreley-besucherzentrum.de
Sankt Goar: Burg Rheinfels. Ideaal om de sfeer van een machtige middeleeuwse burcht op te snuiven. Enorme verdedigingsmuren, schietgaten, ondergrondse pikdonkere tunnels…Kinderen zullen er hun ridderhart horen kloppen en fans van burchtbouwkunde komen ogen te kort. www.st.goar.de
Koblenz: Schloss Stolzenfels vlak bij Koblenz. Het sprookjesachtige slot in okergeel torent hoog boven de Rijn uit. Je bereikt het na een lichtjes stijgende wandeling door prachtig bosgebied. Het is een oude ridderburcht die door de Fransen in de 17de eeuw verwoest werd, later in het bezit kwam van de stad en verkocht werd aan de romantisch ingestelde Pruisische kroonprins en latere keizer Friedrich Wilhelm IV die er vaak verbleef. De bekende Berlijnse bouwmeester Schinkel maakte in 1839 werk van een grondige renovering. Het kasteel heeft een mooie ridderzaal en de uitzichten vanuit een Toscaans aandoende tuin zijn magistraal. www.schloss-stolzenfels.de
Erheen: vanuit Brussel-Zuid met de ICE naar Frankfurt (drie uur) en vervolgens met een busje door de beschreven streek. Eigen vervoer: Brussel – Koblenz: 300 km
Met dank aan: Duitse Nationale Dienst voor Toerisme. www.germany.travel/nl met link naar Unesco-werelderfgoed
Perscontact: Kristina Hansen kristina.hansen@germany.travel
Auteur & foto’s : Guy Meus