01 apr Aanpak Rubenskapel in de Sint-Jacobskerk
Madonna
P.P. Rubens was één van de belangrijkste kunstenaars uit de westerse kunstgeschiedenis. De Antwerpse meester (schilder – architect) brengt bijna 400 jaar na zijn dood nog steeds internationale erkenning aan onze contreien. Hij stond aan het hoofd van een bijzonder productief atelier dat in de zeventiende eeuw schilderijen vervaardigde voor opdrachtgevers in binnen- en buitenland.
Rubens wilde altijd al begraven worden in zijn parochiekerk: de Sint-Jacobskerk. Dit verborgen en toch wat ongekend pareltje gelegen tussen de Lange Nieuwstraat en de Sint-Jacobsstraat te Antwerpen is toe aan een lange restauratie. Het is een kerk waar je in het buitenland zwaar zou voor omrijden en waar sommige steden een fikse inkom zouden voor vragen!
Altaar
Een vijftal maanden geleden is de eerste fase van restauratie en verbouwing aan de westerzijde afgelopen. Fase twee kan nu ingezet worden en hiervoor ontving men ongelooflijk nieuws. De Rubenskapel zelf werd winnaar van de Erfgoed Challenge 2021.
De Erfgoed Challenge concreet.
In de aanloop naar 2030 zal jaarlijks een nieuw erfgoedproject worden gestart. Het is een initiatief van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK). Deze federale wetenschappelijke instelling speelt sinds 1948 een pioniersrol in de erfgoedzorg. Hun interdisciplinair team van wetenschappers, restaurateurs, kunsthistorici, fotografen en specialisten in beeldvorming bestudeert onze Belgische erfgoedschatten, geeft ze een duurzame behandeling en brengt ze dichter bij alle liefhebbers. Een van hun Founding Partners is de Nationale Loterij.
Mater Dolorosa
Na een voorselectie maakt het KIK jaarlijks een nieuwe lijst bekend voor de publieke stemcampagne. De bedoeling is het publiek te binden met erfgoed. Een soort participium als instrument. Het publiek bepaalt mee, kiest mee en is mee geëngageerd.
Erfgoed is ons verleden en is onze identiteit.
De Erfgoed Challenge is in feite gebouwd op 4 pijlers. Eerst is er de lijst van de genomineerden gevolgd door de stemcampagne. Dan beslist een commissie wat er verder gaat gebeuren en tenslotte gaan de experts aan de slag. Voor dit jaar waren er zes genomineerden en de keuze na de oktober stemming viel op het 17e -eeuwse ensemble van de Rubenskapel.
De Rubenskapel ligt aan de oosterzijde van de kerk. Hier start ook fase twee van de restauratie van de kerk zelf.
De Rubenskapel, de laatste rustplaats van de wereldwijd gevierde schilder is een betoverend ensemble in de kerk. Het zeventiende-eeuwse interieur bestaat uit een monumentaal marmeren altaar met als blikvanger Peter Paul Rubens’ schilderij Madonna omringt door heiligen (ca. 1630) Naast dit topstuk is er het beeld van de Mater Dolorosa, toegeschreven aan de beeldhouwer Lucas Faydherbe (een leerling uit zijn atelier). Verder is er nog de epitaaf voor Rubens’ zoon Albert en twee praalgraven uit de 19e eeuw.
Detail hoofd
Het was de wens van Rubens zelf om stukken uit zijn verzameling rond hem te hebben in zijn grafkapel. We moeten wel noteren dat bij de dood van Rubens in 1640 de grafkapel en het deel van de kerk errond nog een bouwwerf was.
Vanaf 1 augustus start men renovatie en restauratie in een gefaseerde vorm. Daken en goten worden eerst aangepakt. De experten gaan dan systematisch te werk om de kapel aan te pakken. Eerst zal het schilderij worden aangepakt. Dit zal niet in situ gebeuren maar bij KIK te Brussel zelf. Het zal een huzarenstuk worden om het schilderij uit zijn plaats te halen voor verder transport. Zelf heeft het schilderij ook al een bewogen leven achter de rug. Eind 18 e eeuw werd het zelfs door de Fransen in beslag genomen en verdween het even naar Parijs. Het schilderij zit in een houten kader, heeft het te lijden gehad onder een schimmel die jaren geleden de kerk trof? De achterzijde is trouwens ook een buitenmuur. Allemaal zaken die deel uit maken van het totaalproject van dit schilderij. Is het altaar aangepast aan het schilderij of omgedraaid? Het paneel zit zeker complex in elkaar.
Praalgraf 19e eeuw
Eens aangekomen op het KIK kan men ook de geschiedenis van het schilderij misschien verder ontrafelen? Want hierrond zit ook veel mysterie. Er zijn nog steeds raadsels wie de opdrachtgever was. Het is trouwens nooit opgeleverd. Er zijn tekens in sommige pigmenten van een herwerking. Vooral het hoofd van de religieuze man midden in het schilderij is nog steeds een raadsel.
Een vooronderzoek met foto’s, het blote oog en speciale scantechnieken. Hierdoor en met een team experten uit binnen-en buitenland zal men reeds veel kunnen oplossen.
De sculpturen zal men bekijken en restaureren in situ zelf. Men weet dat er verschillende soorten marmer zijn gebruikt en ook kalksteen.
Men spreekt over een termijn van twee jaar voor de restauratie.
Belangrijk voor wie nog een bezoek wil brengen aan de kerk en nog een laatste blik op de oude Rubenskapel wil geven: in het Paasverlof nog open maar op 19 april sluit men de deuren. In juni en juli gaat men nog twee maanden kortstondig open. Daarna begint het zware werk.
Perscontact: Gerrie Soetaert Gerrie.soetaert@skynet.be
Tekst en foto’s: Gust Charrin