01 apr Expo ‘X-Censuur en Beeldcultuur’
Tot 7 november 2021 loopt in het Nationaal Museum van de Speelkaart (Turnhout) de opmerkelijke expo “X – Censuur en beeldcultuur” . Met als uitgangspunt de speelkaart en de strip daagt men de bezoeker uit om een mening te vormen over het fenomeen censuur. Geen gemakkelijke opdracht zoals zal blijken.
Sinds 1831 is in ons land de vrije meningsuiting grondwettelijk gewaarborgd en wordt censuur niet getolereerd. Je mag in België dus eigenlijk zeggen en schrijven wat je wil, niemand mag je tegenhouden! Natuurlijk mag het niet in strijd zijn met onze strafwet, want voor racisme en rassenhaat kan je altijd correctioneel veroordeeld worden.
Daarbovenop komt dat vrije meningsuiting en censuur soms lijnrecht tegenover elkaar staan, om daarna hand in hand te gaan. Vanuit dit gegeven realiseerde curator Piet Van Hecke een uitdagende tentoonstelling die het publiek met zeer uiteenlopende aspecten uitdaagt om haar eigen grenzen af te tasten.
Worden onze zeden losser of net preutser anno 2021
Door de eeuwen heen bleek het kaartspel een geschikt medium om op min of meer verdekte wijze erotische en pornografische afbeeldingen te verspreiden.
“Beschouwen we de dag van vandaag een kaartspeel nog altijd als een uitvinding van de duivel ?”: deze vraag stelt Elke Grommen, directeur van het museum, ons tijdens de tocht door de expo. Door middel van twee kijkgaatjes, één op adolescente en één op kinderhoogte kan je al glurend een antwoorde bedenken. Tegelijkertijd kan je als bezoeker de tentoonstelling actief aanpassen. Door kledingstukken toe te voegen of net weg te nemen, bepaal je zelf een grens. Bij wie hoort eigenlijk het bovenstuk van een bikini? Bij de man, de vrouw, of bij de transgender?
Of laten we Instagram bepalen wat een borst eigenlijk is ? Noortje Palmers en Japer Declerq daagden de gratis mobiele app (van Facebook) alvast uit door 75 genummerde close-ups van vrouwenborsten op het sociale mediakanaal te posten. Met Taboob kan je nagaan of je akkoord gaat met de interpretatie van Instagram of dat je dit eigenlijk onder de noemer censuur moet plaatsen.
In hoeverre nemen we zelf klakkeloos stereotypen over ?
Wie van ons heeft nooit het kaartspel zwartepieten gespeeld? Betreft het hier een onschuldig kaartspel, of is er dan toch sprake van een duivelse invloed ? In 2016 neemt de Walt Disney Company contact op met Cartamundi. De kaartenproducent uit Turnhout krijgt eenzijdig het verbod opgelegd om nog kaarten uit te brengen waarbij Disney-figuren voorkomen in spellen met de naam “zwartepieten”, “Black Peter” of “schwarzer Peter”. Disney wil op die manier zijn naam en personages niet langer verbinden aan kaartspelen die een racistische ondertoon kunnen oproepen.
Spoiler-alert. Eerst de tekst lezen, daarna aandachtig naar de tekening van Marc Sleen kijken.
In de reeks De avonturen van Nero & co komen Petoetje en Petatje voor. Petatje is een stereotype meisje. Ze is enorm nieuwsgierig en raakt voor het minste in paniek, waardoor ze in meerdere verhalen in de problemen komt. Petoetje is eigenlijk de zoon van het Papoeastamhoofd Papa Papoea, maar wordt geadopteerd door Meneer en Madam Pheip. Met dichterlijke vrijheid creëert Marc Sleen tegelijkertijd een broer-dubbelganger voor Papa Paoea. Je zou denken dat broers op elkaar lijken … uit de tekening kan je dit niet echt opmaken. Je zou je de vraag kunnen stellen waarom de broer wel “dikke lippen” heeft en Petoetje niet?
Participatie van het publiek
Met bovenstaande exemplarische voorbeelden is het duidelijk dat de expo “X – censuur en Beeldcultuur” ruimte biedt voor dialoog, zelfs voor een debat. Ook wordt het publiek gevraagd om in te grijpen in de expo. Niet alleen om actief deel te nemen, maar ook om de eigen grenzen af te tasten of om zich te verplaatsen in de denkwereld van een ander persoon. Als gevolg van deze interactie met het publiek zal de tentoonstelling voortdurend veranderen.
Daarbovenop nodigt het museum de komende maanden een cartoonist, een denker en een kunstenaar uit. Zij kunnen met behulp van de mobiele scenografie de expo hertekenen, zelfs creatief herdenken. Hierdoor krijg je een expo zonder begin en zonder einde. Daarom plaatste Piet Van Hecke een “X” in de titel. Niet alleen als verwijzing naar het fysiek doorkruisen van een object, maar ook als verwijzing naar de –nu nog- onbekende invulling.
Praktische informatie:
Tentoonstelling van 1 april tot 7 november 2021
Het is noodzakelijk om je bezoek vooraf aan te kondigen, bij voorkeur telefonisch op het nummer 014 41 56 21.
Info: https://speelkaartenmuseum.turnhout.be/
Perscontact: Ingrid Rombaut; email: ingrid.rombout@turnhout.be
Tekst en foto’s : Tom Vermeiren