Krasse Koppen: het KMSKA pakt uit met topwerken van over heel de wereld.

17 okt Krasse Koppen: het KMSKA pakt uit met topwerken van over heel de wereld.

Onder het motto ‘Nu te zien in Antwerpen’ heeft het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten (KMSKA)  een toptentoonstelling beet. Van het Gettymuseum in Los Angeles tot de Gemäldegalerij in Berlijn, wereldwijd krijgt het museum de werken van de grote meesters in bruikleen. Denk o.a. aan Bruegel, Rubens, Vermeer of Rembrandt, om enkelen te noemen. Stuk voor stuk toppers die tussen 20 oktober 2023 tot 21 april 2024 bij ons in Antwerpen te zien zijn en wellicht daarna nooit meer.

Krasse Koppen Prelude Dürer

De expo belicht de fascinatie voor het gezicht en hoe de grote meesters experimenteerden met expressie, lichtinval en accessoires. Oftewel hoe ze de taal verkenden in een tijd dat er nog geen emoji’s waren. Denk aan de boerenkoppen bij Pieter Bruegel, de expressieve tronies van Adriaen Brouwer of Rembrandt, of nog de hoofdstudies van Peter Paul Rubens.  ‘Krasse Koppen’ bundelt 76 Belgische en internationale topwerken uit de 16^e en 17^e eeuw.

Gewone mensen, ongewone gezichten

Studiehoofden

Voor hun creatieve experimenten gebruikten oude meesters op eigen initiatief anonieme modellen. Gewone mensen met ongewone gezichten. De expo behandelt in vijf thema’s hoe de fascinatie voor het hoofd uitgroeide tot een genre op zich. De bezoekers worden uitgenodigd om ook zelf aan de slag te gaan. Ze maken een hoofdstudie van zichzelf, tekenen hun eigen tronie en experimenteren met hoofddeksels, expressies en licht. Zo ervaren ze stap voor stap wat het betekent om als kunstenaar gezichten te bestuderen en vast te leggen. Naast de teksten in de zaal loopt er parallel een poëtisch en informatief audioverhaal. Hierin gaat de host over de thema’s in dialoog met auteur Heleen Debruyne, kunsthistoricus dr. Elmer Kolfin, sociaal psycholoog dr. Batje Mesquita en kunstfotograaf Dirk Braeckman.

Studiehoofden vertellen een eigen verhaal

Licht en Schaduw Jan Lievens

Vanaf het einde van de 15^de eeuw groeit er een fascinatie voor gezichtsexpressies. Dat leidt zelfs tot schilderijen met louter gezichten. De expo vergelijkt er twee: ‘De kruisdraging van Bosch’ en ‘Jezus onder de schriftgeleerden’ van Dürer, dat hoogst uitzonderlijk het Thyssen-Bornemisza Museum in Madrid verlaat. In de 17de eeuw weekten meesters zoals Peter Paul Rubens, Rembrandt en Johannes Vermeer voor het eerst het hoofd los uit de context van Bijbelse en mythologische taferelen. Dat resulteerde in kleine intieme werkjes van opmerkelijke hoofden. Rubens groeit op met de geschilderde hoofden van Bosch, Dürer en andere voorgangers. In Italië maakt hij bovendien kennis met het principe van studiehoofden: tekeningen, schetsen en schilderijen van het hoofd van anonieme modellen – vanuit diverse perspectieven en altijd met een neutrale uitdrukking. In functie van hun finale rol in het schilderij krijgen deze voorstudies een specifieke emotie of expressie. Zo worden ze ingepast in het geheel, als een legpuzzel. De tentoonstelling ‘Krasse Koppen’ brengt de mooiste voorbeelden van deze atelierwerking samen. Sommige van deze hoofden zijn zó levensecht dat het wel foto’s lijken, zo verbluffend sterk zijn ze uitgevoerd, luidt het. En elke kop, smoel of bek vertelt zijn eigen verhaal, ook al herkennen we die mensen niet meteen. Ze fungeren als anonieme figuranten.

Markant hoogtepunt

Experimenten

In de zeventiende eeuw stuwen Frans Hals, Rembrandt en Vermeer de kunst van ‘anonieme hoofden’ naar een opvallend hoogtepunt. Ze gaan creatief aan de slag met de studiehoofden en de sprekende koppen die ze op hun tochten naar Vlaanderen ontdekken. Van dan af beginnen schilders het gezicht te gebruiken als manier om op eigen initiatief hun kunnen te tonen. Ze voegen hoofddeksels en exotische gewaden toe. Ze experimenteren volop met gezichtsuitdrukkingen en licht. ‘De lachende jongen’ van Frans Hals illustreert goed hoe kunstenaars de basisemoties verkennen. Dat gebeurt genuanceerd of extremer zoals in ‘Het bittere drankje’ van Adriaen Brouwer en ‘De roker’ van Joos Van Craesbeeck. De meesters spelen ook volop met licht en schaduw. In het ‘Meisje met de rode hoed’ van Vermeer danst het licht over een hoed met exotische veren. Haar expressie is mysterieus en uitnodigend. Het is één van Vermeers kleinste werken, maar misschien wel dé ultieme synthese van het genre van de tronies.

Praktisch

De tentoonstelling ‘Krasse Koppen’ is een samenwerking tussen KMSKA en National Gallery of Ireland. Na afloop in het KMSKA reist de expo verder naar Dublin. Het Antwerpse luik werd gecureerd door Dr. Nico Van Hout en Dr. Koen Bulckens. ‘Krasse Koppen’ loopt als expo onder het Vlaamse Indemniteitsdecreet en kwam tot stand dankzij de steun van Toerisme Vlaanderen. Open van maandag  tot en met zondag. Reguliere uren van 10 u tot 17 u. Maar op donderdag tot 22 u (behalve juli en augustus) en in het weekend tot 18 u. aangeraden wordt om de openingsuren te controleren op https://kmska.be/nl/plan-je-bezoek . Tarieven: volwassenen 20 eu, – 26 j: 10 eu en onder de 18 jaar gratis. Voor meer info: kmska.be -of: lore.jans@kmska.be

Tekst: Jempi Welkenhuyzen

Fotografie: Anne Marie en KMSKA